چکیده:
عرفا همواره به قرآن به عنوان سرچشمة اصیل و ناب عرفان اسلامی توجه داشتهاند و بنای تمام مراحل و منازل سلوک را بر آن استوار کردهاند. علی رغم وضوح این موضوع که بنیاد زندگی، تفکر و سیر استکمالی عرفا بر قرآن استوار است؛ اما برای تبیین نحوۀ نگرش عرفا به قرآن لازم است که دیدگاهها و اقوال عرفا در باب قرآن بدقت بررسی و تحلیل شود. یکی از نکات مهم در متون عرفانی، توجه ویژۀ عرفا به تمثیل و استشهاد به آیات قرآن کریم برای اثر بخشی بیشتر کلام است. این موضوع سبب شده است که بعضی از این آیات به مشهورات خانقاهی تبدیل شود. علاوه بر آن از نظر عارفان، قرائت و سماع قرآن اهمیت بسزایی در سیر و سلوک عرفانی دارد. قرائت و سماع قرآن در مراحل مختلف سلوک و بویژه در طی مقامات و احوال عرفانی نقش پررنگی دارد. براین اساس سالک بوسیلة این دو میتواند از عقبههای طریقت عبور کرده و به مقصود دست پیدا کند. این پژوهش بر آن است که با بررسی و تحلیل متون مهم عرفانی، جایگاه قرائت و سماع قرآن را در سیر و سلوک تبیین کند.
خلاصه ماشینی:
"آنچه عرفا در باب بزرگداشت قرآن گفتهاند، قابل احصا نیست؛ اما از تمام آنها این گونه استنباط میشود که آنان تنها راه نیل به کمال و وصول به حقیقت را شاهراه قرآن میدانند: برآ ای یوسف آخر بهر توست این دلو در چاه آمده (مولوی، 1384: 854) تکیه بر شرع محمد کن و بر قرآن کن زان کجا عروهٔ وثقای تو جز قرآن نیست (سنایی، 1341: 82) گرد قرآن گرد زیرا هر که در قرآن گریخت آن جهان رست از عقوبت این جهان جست از فتن چون همی دانی که قرآن را رسن خواندست حق پس تو در چاه طبیعت چند باشی با وسن (همان، 253) برخی عرفا نیز از روی آوردن به ظاهر قرآن و غافل ماندن از باطن آن، سخن راندهاند: «دریغا خلق بظاهر قرآن قناعت کردهاند؛ و همه از او پوستی بینند.
در باب قرائت قرآن به عنوان یکی از مقدمات قرب در سایر متون عرفانی نیز مطالب مهمی آمده است و همة آنها حاکی از این نکته است که قرائت قرآن، سالک را آماده و شایستة دریافت حال عرفانی قرب میکند (سهروردی، 1364: 4؛ عطار،1336: 221).
یقین یقین که به عنوان نهمین و آخرین حال عرفانی شناخته میشود، از نتایج قرائت قرآن برشمرده شده است، سنایی معتقد است که با قرائت قرآن بنده میتواند گوهر یقین را در دریای سینهاش بیابد: گر همی کنج دلت باید و جان تا در و گوهر یقین یابی آیتی زو به جان و دل بر خوانتا درو کیمیای دین یابی (سنایی، 1383: 182) جایگاه استماع قرآن در سیر و سلوک گوش فرادادن به قرآن کریم هم مانند خواندن آن، همواره از سوی عرفا توصیه شده است."