چکیده:
هدف اصلی این مقاله، بررسی و تحلیل زمینهها و علل پناهندگی خوانین خوارزم و مرو به دولت صفوی و واکاوی تأثیرات این پناهندگیها، در روابط دولت صفوی با اوزبکان است. یافتههای پژوهش حاکی از این است که در این دوره، برخی از خوانین خوارزم و مرو، به علت سیاست توسعهطلبانهی سلاطین اوزبک، از بیم جان و به امید یافتن متحد و بازیابی قدرت، به دربار ایران روی آوردند. شاه عباس اول از این فرصت پیش آمده نهایت استفاده را برد؛ به طوری که با دخالت در نزاعهای درونی حکام اوزبک، حاکمیت و نفوذ سیاسی ایران را بر مرزهای شرقی و خراسان احیاء کرد. این سیاست شاه عباس، در استفاده از فرصتها، برای ایجاد رابطهی دوستانه با امیران اوزبکان عربشاهی منطقه خوارزم در کاهش حملات بعدی اوزبکان شیبانی به ایران، نقش بارز داشته است.
The main goal of this paper is to study and analyze the contexts and reasons of the Khans of Khwarezm and Marv to give asylum to the Safavid Government and to analyze the impacts of these asylums on the relations of the Safavid Government with the Uzbeks. The findings of this research showes that in this period، some Khans of Khwarezm and Marv as the result of the expansionist policy of the Uzbek sultans، worried about their lives and with the hope of finding ally and regain their power، turned to the court of Iran. Shāh، Abbās I took the advantage of this opportunity and by intervention in the internal conflicts of Uzbek rulers، succeeded to restore the sovereignty and influence of Iran in the eastern borders and Khorasan. This policy of Shāh ‘Abbās to use the opportunities for the establishment of friendly relationship with Arabshahi Uzbek Emirs of Khwarezm region played an significant role in reducing the next Shaybanid Uzbeks invasions of Iran.
خلاصه ماشینی:
دلیل مهمی که خاندان عربشاهی خوارزم را بیش از پیش به ایران عصر صفوی نزدیک ساخت، حملات عبدالله خان اوزبک به هرات و مشهد بود؛ بدین خاطر حاجم خان با اعزام ایلچیان به دربار شاه عباس، علاقه خود را به تجدید و تحکیم مناسبات دوستانه بین دو MunisKhorezmiĭ and Muḣammad Rizo Mirob Ėrniëzbek ŭghli Ogaḣiĭ, (1999), Firdaws Al-iqbāl: History of Khorezm, translate from chaghatay and annotated by yuri bregel, boston, brill, p.
6 پس از تسخیر خوارزم، وی اوزبکان عربشاهی را از آن منطقه اخراج و والیانی برای آنجا انتخاب کرد؛ که این جریان باعث پناهنده شدن حاجم خان به دربار شاه عباس شد.
برای آگاهی بیشتر از نامه عبدالله خان به شاه عباس نک: ابوالقاسم حیدر ایواغلی، مجمع الانشاء (منشآت)، نسخه خطی، تهران: کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش 2722، صص141ـ140؛ شاه عباس، ج1، ص239؛ زندگانی شاه عباس اول، ج5ـ4، ص1438؛ عباسقلی غفاری فرد، (1376)، روابط صفویه و اوزبکان، تهران: وزارت امور خارجه، صص248ـ247؛ نقاوة الآثار، صص562ـ561.
بویژه عثمانی و اوزبکان ـ و جنگ قدرت داخلی در دربار صفوی، تا مدتی فرصت کافی برای انجام این مهم میسر نکرده بود، اما شاه عباس که در اوج اقتدار بود، با درهم کوبیدن انواع و اقسام شورشیان و گردنکشان و حکام محلی نافرمان، به دنبال بهانهای بود تا مرو و خوارزم را نیز به قلمرو خویش بیافزاید.