چکیده:
مقالهی حاضر، مقدمهای است در شناخت حیات فرهنگی ـ اجتماعی قبایل و عشایر عرب کشور عراق، به عنوان یکی از مهمترین عناصر تشکیل دهندهی ترکیب جمعیتی این سرزمین، که بهرغم گذشت قرون متمادی، تغییر چندانی نکرده است. با این پیش فرض، که برخی از آداب و رسوم قبایل و عشایر عراق، به دلیل آغاز مهاجرت و استمرار آن از شبه جزیرهی عرب، در تاریخ این سرزمین ریشه دارد و گذشت زمان، نتوانسته آن را از میان بردارد. مسئلهی اصلی مقاله، چگونگی حیات فرهنگی ـ اجتماعی قبیله و واحدهای تشکیلدهندهی آن به عنوان عاملی در تداوم و پایداری هویت قبیله است که بهرغم تحولات بسیار در این کشور، همچنان پایبند ساختار درون قبیلهایی میباشند. دستاوردهای پژوهش ضمن شناخت مناسبات فرهنگی ـ اجتماعی قبایل و عشایر عراق، در قرون هفدهم تا نوزدهم به این موضوع اشاره دارد که نهایتا با چنین بافت قبیلهایی، دولت عراق در دوره معاصر تاسیس و تثبیت شده است. توجه به این موضوع در فهم عملکرد این دولت بسیار موثر و مفید خواهد بود.
This paper is an introduction to the recognition of the cultural and social life of Arab tribes of Iraq، as one the most important constituent elements of demographic composition of this country، which has not experienced much changes despite the passage of many centuries.
The main problem of the paper is about the cultural - social life of the tribe and its constituent units as a factor in the continuity and sustainability of the tribe identity by the default that some of Iraqi tribal customs are rooted in Arabian peninsula as the origin of the continuous migration of those tribes، that the passage of time also has not resulted to the removal of those customs. It should be noted that the adherence to the tribal structure has been continued in the life of Iraqi Arab tribes despite the many changes occurred in this country.
The research achievements beside recognition of the Iraqi tribes’ cultural - social relations during 17-19 centuries، noted that the contemporary government of Iraq has been established and consolidated with such a tribal context. Paying attention to this matter will be very helpful to understand the function of Iraqi government.
خلاصه ماشینی:
گروه دوم، نویسندگان آکادمیک مانند جامعهشناسان و از میان آنها، میتوان به علی الوردی اشاره کرد، که ضمن بررسی بخشی از تاریخ عراق به موضوعات اجتماعی و سیاسی قبیله پرداخته و معتقد به ترکیب تاریخ و جامعه شناسی قبایل و عشایر میباشد.
در قرن 17 میلادی قبایل و طوائف پراکنده و متخاصم بنی مالک، اجود و بنی سعید ساکن در غراف جنوبی از نهرهای سماوه توانستند با کمک و درایت شبیب فرزند شریف حسن حجازی یا مهنا (عنوان المجد فی بیان احوال بغداد و بصره و نجد) اتحادیهای را به ریاست خاندان سعدون به نام متفق و سپس منتفق تشکیل دهند؛ استیون همزلی لونگریک، (1968)، اربعه قرون من تاریخ العراق الحدیث، ترجمه جعفرالخیاط، بیجا: بینا، ص103.
به طور مثال، در دورهی سلطنت خاندان فیصل، قبیلهی شمر که پیشتر به عراق مهاجرت کرده بودند، در حالی که از یک منشأ از شبه جزیره عرب آمده بودند؛ ولی از میان آنها عشیرهی شمر جربه ساکن در موصل و ناحیهی جزیره، سنی بود ولی شمر طوقه ساکن در دجله و جنوب بغداد، مذهب شیعه اختیار کرد.
اگر مقالهی حاضر را به عنوان پیش درآمد تاریخ عراق قرار دهیم و پس از آن به ورود و دخالت قدرتهایی مانند عثمانیها و انگلیسیها طی قرون 18 تا 20 میلادی، نگاهی داشته باشیم، نهایتا به این میرسیم که انگلیسیها بودند، که با نصبالعین قرار دادن هدف درازمدت نفوذ و تثبیت سلطهی خود بر خلیجفارس و محافظت از منافع خود در هند، مبادرت به شناخت حیات اجتماعی قبایل و عشایر عراق و استفاده از قدرت آنان کردند.