چکیده:
ری در دوره اسلامی، برخلاف شهر همسایهاش؛ قم، از تنوع فکری و مذهبی برخوردار بوده و شیعیان (امامی، زیدی، اسماعیلی) و حنفیان، با گرایشهای مختلف فکری چون معتزلی، اشعری، کلابی، جهمی و... در این شهر توانستند در عرصههای مختلف، به پیشرفت قابل توجهی دست پیدا کنند. به دنبال این تحولاتی که در ری پدید آمد، شهر، کانون توجه و مقصد مهاجرت دانشمندانی نظیر ابوریحان بیرونی، قاضی عبدالجبار معتزلی و شخصیتهایی از خاندان بابویه شد، که از امکانات علمی و فرهنگی که در این شهر پدید آمده بود، بهره بسیار بردند. مسئله اصلی مقاله، این است که چه عواملی این رشد و پیشرفت را برای شیعیان در عرصههای مختلف به ارمغان آورد. با بررسی منابع، این نتیجه حاصل شد، که از یک سو، رویکرد مسالمت آمیز شیعیان در تعاملات اجتماعی با دیگر مذاهب و فرقههای ساکن ری، این امکان را به آنها داد که فرصت ظهور و فعالیت داشته باشند؛ و از دیگر سو نیز نقش حکومت آل بویه و حمایتهای این دولت از شیعیان، عامل مهم دیگری در این پیشرفت بود.
Rey، during Islamic period، unlike its neighboring city، Qom، benefited from thought and religious diversity and the Shiites (Imami، Zaidi، Ismaili) and Hanafis، with different trends of thought such as Mu'tazili، Kallabi، Jahmi، etc، succeeded to achieve considerable progress in different fields in this city. After the changes occurred in Rey، this city became the center of attention and the migration destination of scholars such as Abū Rayhān Bīrūnī، Qazi Abdul Jabbar Mu'tazili and figures from Babouyeh Family، who benefited from the scientific and cultural facilities that had been gathered in the city. The main problem of this paper is about the factors which led to achieve the noted progress for Shiites in various fields.
In this paper and after surveying the sources، the result show that Shiites’ peaceful approach in social interactions with other religions and sects of Rey، allow them the opportunity to play an active role and on the other hand، the efforts of the Buyids to support Shiites were another significant factor of this progress.
خلاصه ماشینی:
این تنوع فکری در ری، ضمن اینکه باعث درگیریها و برخوردهای اجتماعی شده بود، به دلیل برگزاری مجالس مناظره میان صاحبان فرق و نگارش رسالات و ردیهها و اعتقاد نویسی، نوعی نشاط علمی را ایجاد کرده بود.
شیعیان امامی که سالها رنج تقیه را متحمل شده بودند، در زمان حکوت آل بویه و فضای باز سیاسی و اجتماعی که این دولت برقرار کرده بود، وارد عرصههای سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی شدند و برخلاف شیعیان زیدی و اسماعیلی، که معتقد به «قیام بالسیف» بودند، از دست زدن به انقلابها و فعالیتهایی که پیامدی جز نابودی نداشت، پرهیز کرده و در برخورد با حوادث و دگرگونیهای سیاسی، برخوردی واقعبینانه داشتند.
2. تعاملات علمی و فرهنگی شیعیان تنوع فکری و مذهبی که در ری وجود داشت، علاوه بر اینکه بر روابط و تعاملات اجتماعی میان فرق و مذاهب تأثیر میگذاشت، به دلیل تبادل اندیشهها و برخوردهای فکری که میان آنها بوجود میآمد، نوعی نشاط علمی را در ری ایجاد کرده بود که در قالب مناظره، مکاتبه و نگارش کتب کلامی و اعتقادی و ردیه نویسی نمود پیدا کرد.
چون به مجلس او درآمد، رکن الدوله او را پهلوی خود نشانده، نیازمندی بسیار عبدالرحیم غنیمه، (1388ش)، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، ترجمه نورالله کسایی، تهران: دانشگاه تهران، ص262.
5) علم دوستی و روحیه تسامح گرایانه حکام و وزراء بویهی و احداث مراکز علمی چون کتابخانه و رصدخانه در ری، دعوت عالمانی چون شیخ صدوق و قاضی عبدالجبار معتزلی به ری، زمینه فعالیتهای علمی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را برای شیعیان فراهم آورد و بدین ترتیب، ری از دیگر مراکز حکومتی بویهیان، مثل فارس و بغداد بازنماند.