چکیده:
در این تحقیق به دو روش استنباطی- تحلیلی و وزنی، رابطه بین مؤلفههای ژئومورفولوژی با منبع آب زیرزمینی دشت ذهاب، واقع در مغرب استان کرمانشاه بررسی و تحلیل شده است. در روش اول، با استفاده از دادههای چاههای اکتشافی و پیزومتری، تغییرات سطح آب زیرزمینی دشت ذهاب با عناصر ژئومورفولوژی این دشت ارزیابی مقایسه ای شده است و در روش دوم نیز با استفاده از تلفیق هفت متغیر: شیب، زمین شناسی، ژئومورفولوژی، کاربری اراضی، هیپسومتری، بارش و تراکم زهکش در محیط GIS، به پهنه بندی حوضه به واحدهای هیدروژئومورفولوژی مبادرت گردید. نتایج حاصل از هر دو روش، بیانگر رابطه معنادار بین عناصر ژئومورفولوژی و منبع آب زیر زمینی در دشت ذهاب است. در واقع، این بررسی نشان داده است که هرچند دشت ناودیسی انباشته از مواد رسوبی جوان زمینه تشکیل سفره آب زیرزمینی در دشت ذهاب را فراهم آورده است، اما نقش اصلی در تغذیه این منبع را مخروط افکنههای حاشیه شرقی دشت ذهاب و بستر سیلابی رود جگیران به عهده دارند. این عوارض، علاوه بر نفوذ مستقیم 112/5 میلیون متر مکعب آب برگشتی کشاورزی و 147/4 میلیون متر مکعب آب باران (البته، با مشارکت رسوبهای سطح دشت)، موجب نفوذ 570/7 میلیون متر مکعب آب از جریان سطحی نیز می شوند. تقسیم بندی حوضه دشت ذهاب نیز نشان داده است که از نظر هیدرو-ژئومورفولوژی، دشت تراکمی با رسوبهای آبرفتی و مخروط افکنه ای، بیشترین نقش در نفوذ آب به داخل زمین را دارند. دشتهای فرسایشی(گلاسی) پوشیده از مواد دامنه ای از این لحاظ در درجه دوم و دامنههای نامنظم با مواد واریزه ای در درجه سوم اهمیت قرار دارند. نقش اراضی بد لندی در تغذیه دشت نیز غیر مستقیم است. اراضی بد لندی آب حاصل از بارش را به جریان سطحی تبدیل می کنند و این آبها نیز توسط رودخانه جگیران به روی مخروط افکنه حاشیه شرق دشت ذهاب زهکشی و در آنجا نفوذ داده می شوند.
خلاصه ماشینی:
"نتیجه این مطالعات نشان داده است که هرچند آب از طریق خلل و فرج موجود در سنگها و رسوبهای به داخل زمین نفوذ میکند، اما تنها با تکیه به این متغیر نمی توان به سفره آب مطمئن در یک محل دست یافت، زیرا در تشکیل و تغذیه مخازن آب زیر زمینی متغیرهای متعددی، مانند: شیب توپوگرافی، میزان زیری سطح زمین، جنس سنگ، ساختمان تکتونیک، میزان بارش، شدت بارش، پوشش گیاهی و چندین متغیر دیگر هم نقش دارند (کریش نامورتی 1996، 1877؛ نایک 2003: 584؛ طاهری تیزرو 1388: 71-75؛ براون، 1995: 21-32 ؛ دوراتی، 1997: 233-262).
جدول 1) ارزش گذاری متغیرهای موثر در تغذیه آبخوان دشت ذهاب نام متغیر طبقات (کلاس) ارزش شیب طبقات 0-2 9 2-5 8 5-10 6 10-15 4 15-30 2 30-40 1 بیشتر از 40 0 عوارض ژئومرفولوژی بستر سیلابی 9 دشت آبرفتی 8 مخروط افکنه 8 دشت فرسایشی 7 دامنهی واریزه دار 5 دامنه نامنظم 4 دامنه منظم 2 بدلند 1 تراکم زهکش خیلی کم 9 کم 7 متوسط 5 زیاد 2 خیلی زیاد 1 کاربری اراضی جنگل بلوط با مرتع خوب 9 جنگل بلوط با مرتع مخروبه 8 مراتع مشجر 7 مراتع ضعیف 3 مراتع مخروبه 2 مراتع ضعیف با دیم کاری 5 دیم کاری 7 زراعت آبی 9 سازندهای زمین شناسی آبرفت جوان کواترنری 9 آبرفت قدیم کواترنری 4 سازند بختیاری 4 سازند آغاجاری3 سازند گچساران 4 سازند آسماری 8 سازند تله زنگ 5 بارش(میلی متر) بیشتر از 600 9 575-600 8 550-575 7 525-550 6 500-525 5 475-500 4 450-475 3 دما(سانتیگراد) 10-12 5 12-14 4 14-16 3 16-18 2 18-20 1 مفاهیم و مبانی نظری تحقیق سابقه دخالت ژئومورفولوژی در زمینه منابع آب، بخصوص آب زیر زمینی به آغاز نیمه دوم قرن بیستم بر می گردد."