چکیده:
هنر بافتن در تربت جام با نام «فرت بافی» یا «بافت پارچه» با نقوش متفاوت و ساده روستایی - متعلق به آن دیار- شناخته می شود. فرت بافی گرچه مانند ابریشم یا حریربافی یزد، بردبافی نیشابور و گلیمچه بافی گیلان شهرت ملی ندارد؛ اما در این منطقه کاملا شناخته شده است و از جمله مشاغل خانگی به شمار می آید که نقش پررنگی در ایجاد اشتغال زنان دارد و با دستگاهی بسیار ابتدایی انجام میشود، که از وسایل محیط اطراف بافندگان ساخته شده است. این پژوهش میکوشد تا این هنر مهجور و ناشناخته منطقه و سرزمین تربت جام امروز و بوژگان یا بوزجان قدیم را توصیف و واکاوی کند. سرزمینی خشک و کویری که با زمزمه ی بادهای سیاه و بی رحم خو گرفته، اما مردمان خستگی ناپذیرش پنجه در پنجه ی طبیعت انداخته اند و به گاه کار و به هنگامه ی هنرمندی تصاویر خیره کننده ای آفریده اند. در این پژوهش از رهگذر مصاحبه با بافندگان مشخص شد که فرت بافی، قدمتی دیرین و چند صد ساله دارد و در مسیر رشد و تکوین خود، آرام آرام و پا به پای زندگی شبانی و کشاورزی مردمانی که همواره حاصل دسترنج خویش را مصرف کرده اند، قد کشیده و جایی برای خود در جوانب مسائل اقتصادی، هنری، ادبی و اعتقادی باز کرده و جزئی جدایی ناپذیر از زندگی مردمان این خطه شده است. از آنجا که فرت بافی در منابع پژوهشی مکتوب فاقد منبع بوده است، بر دشواری تحقیق افزوده شد؛ اما با این وجود چگونگی بافت، طراحی نقش ها، تشریح دقیق دستگاه فرت بافی مستند به تصاویر و عکس های گرفته شده در کنار رابطه ی آن با ادبیات و سروده های محلی در هنگام بافتن- از سوی زنان روستایی بافنده تربت جامی- و تاثیر آن در اقتصاد خانواده روستایی و نیز دشواری ها و عوامل مضر این هنر، به همراه پیشنهادهایی برای بقای فرت بافی، مطرح و مورد پژوهش قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که فرت بافی در منابع پژوهشی مکتوب فاقد منبع بوده است، بر دشواری تحقیق افزوده شد؛ اما با این وجود چگونگی بافت، طراحی نقش ها، تشریح دقیق دستگاه فرت بافی مستند به تصاویر و عکس های گرفته شده در کنار رابطه ی آن با ادبیات و سروده های محلی در هنگام بافتن- از سوی زنان روستایی بافنده تربت جامی- و تأثیر آن در اقتصاد خانواده روستایی و نیز دشواری ها و عوامل مضر این هنر، به همراه پیشنهادهایی برای بقای فرت بافی، مطرح و مورد پژوهش قرار گرفته است.
فرت بافی هم مانند سایر انواع صنایع دستی که در خراسان بزرگ رایج و متداول بوده است، قدمت و دیرینگی چند صد ساله دارد، اما این هنر- صنعت از پیشینه ی مکتوب و مشخصی که صرفا به معرفی آن پرداخته باشد برخوردار نیست و بافندگان بیشتر شیوه ی بافت را به صورت شفاهی و سینه به سینه به دیگران انتقال داده اند.
در این میان، تاریخ فرت بافی سینه به سینه منتقل شده و روایتی که ما از آن در بوژگان قدیم و تربت جام امروز از خراسان - از زبان زنان بافنده روستایی- در اختیار داریم نشان می دهد که دست کم به چند قرن پیش باز می گردد که همزاد بافت های ابریشمینه در خراسان بزرگ است.
2- مراحل بافت فرت در تربت جام 2-1- مواد اولیه و آماده سازی نخ 2-1-1- تهیه ی نخ: در قدیم نخ مصرفی در صنعت فرت بافی بیشتر حاصل کار و فعالیت خود بافندگان بود، چرا که مردم در این شهر بیشتر به کشاورزی و دامداری مشغول بوده اند و با چیدن پشم دام ها، نخ مصرفی شان را هم تولید می کردند.