چکیده:
دوران امامت امام رضا (ع ) (١٨٣-٢٠٣ ه.ق .) هم زمـان بـا دوران حکومـت سـه خلیفـه عباسی به نام های هارون ، امین و مامون بود که با توجه به شرایط و خصوصیاتی که در دوران حکومت هر کدام از این خلفا وجود داشت ، فرصت مناسبی در اختیار جامعه شیعی برای ترقی و تکامل و استفاده از حضور معصوم قرار گرفته بود که اگـر شـیعیان از ایـن فرصت و دوران طلایی به نحو احسن استفاده میکردند، نقطه عطفی بـزرگ در تـاریخ تشیع میشد، ولی عملا نیروی امام بیشـتر صـرف ارشـاد و هـدایت شـیعیان گمـراه و منحرف از راه تشیع اصیل شد. در این نوشتار بـا بررسـی شـرایط و خصوصـیات دوران حکومت هر یک از خلفای مذکور، در صدد بررسی و تحلیل اوضاع سیاسـی و فرهنگـی شیعیان در زمان امامت امام رضا (ع ) هستیم .
خلاصه ماشینی:
) هم زمـان بـا دوران حکومـت سـه خلیفـۀ عباسی به نام های هارون ، امین و مأمون بود که با توجه به شرایط و خصوصیاتی که در دوران حکومت هر کدام از این خلفا وجود داشت ، فرصت مناسبی در اختیار جامعۀ شیعی برای ترقی و تکامل و استفاده از حضور معصوم قرار گرفته بود که اگـر شـیعیان از ایـن فرصت و دوران طلایی به نحو احسن استفاده میکردند، نقطۀ عطفی بـزرگ در تـاریخ تشیع میشد، ولی عملا نیروی امام بیشـتر صـرف ارشـاد و هـدایت شـیعیان گمـراه و منحرف از راه تشیع اصیل شد.
پس حکومت مأمون ، چنان که قبلا هم گفته شد، با انبوهی از مشکلات آغـاز شـد، و اوضاع سیاسی در آغاز حکومتش آشفته بـود و ناراضـیان و مخالفـان بسـیاری داشـت ؛ مأمون ، که زیرکترین خلیفۀ عباسی به شمار میرفـت و خـود و خلافـتش را در برابـر تندباد حوادث میدید، دریافت کـه نمـیتوانـد هـم زمـان در دو جبهـۀ مهـم (عباسـیان و علویــان ) مبــارزه کنــد، پــس ابتــدا بــا علویــان از در صــلح و ســازش درآمــد و مسئلۀ ولایت عهدی امام رضا (ع )١٣ و حتی به نقلی خلافـت ایشـان (عطـاردی خبوشـانی، ١٤٠٦: ٦٤/١؛ صدوق ، ١٤٠٤: ١٦١/١) را مطرح کرد، البتـه طـرح مسـئلۀ ولایـت عهـدی امـام رضا (ع ) میتوانسته اخطاری هم برای عباسیان طرفدار امین ، و ناراضی از مـأمون بـوده باشد که در صورت ادامۀ این وضع ، یعنی ادامۀ درگیـری بـین او و خانـدان پـدریاش ، ممکن بود خلافت از عباسیان به علویان انتقال یابد (صفری فروشانی، ١٣٨٧: ٦٠).