چکیده:
الموضح عن جهة اعجاز القرآن تألیف سیدمرتضی علی بن حسین بن موسوی
معروف به علم الهدی (436 ـ 355 ه . ق) است. وی در این کتاب به دفاع از عقیده
خاص خود در باب اعجاز قرآن (صرفه) پرداخته و با ادله بسیار از آن دفاع کرده
است. وی ضمن آنکه فصاحت و بلاغت و نظم قرآن مجید را ارج نهاده، اما آنها را
وجه اعجاز قرآن کریم برنشمرده و از وجهی با عنوان «صرفه» یاد کرده است.
خلاصه ماشینی:
"این استدلال متین، بر نادرستی قول کسانی که نظم قرآن کریم را وجه اعجاز آن شمردهاند کفایت میکند، اما شرح و تفصیل بیشتری در کتاب در این باره وجود دارد، چنانکه در جای دیگر میگوید: از جمله دلایلی که بر این مدعا دلالت دارد که نظم قرآن به تنهایی اعجاز نیست، آن است که ما میدانیم بسیاری از ادیبان قادرند بر منوال نظم سور قرآنی جملاتی را ردیف کنند که آن جملات هیچ فصاحتی نداشته باشد و یا حتی هیچ فایدهای بر آن مترتب نباشد، اگر وجه مورد ادعا، تنها نظم باشد، این سخنان نیز که در نظم با قرآن کریم برابرند معجزه خواهد بود و ما بسیاری از گویندگان کلمات سخیف و هزل را میبینیم که مطابق نظم شاعری بلندمرتبه کلماتی سخیف و رکیک را سرودهاند که حتی ممکن است معنای درستی هم نداشته باشد (الموضح، ص 46).
سید مرتضی در مواضع متعدد کتاب الموضح تصریح دارد که قرآن کریم در حد اعلای فصاحت قرار دارد، اما آن را وجه تحدی این کتاب برنمیشمارد، از جمله در نقد سخن قاضی عبدالجبار که گفته بود: اگر وجه صرفه صحیح باشد، قرآن کریم فصیح نخواهد بود، میگوید: اعتراف به مزیت قرآن در امر فصاحت رد سخن کسی است که آن را فصیح نمیداند، اما برای کسی که اعتراف دارد قرآن فصیحترین و بلیغترین کلام است، اما آن را از حیث فصاحت خارق العاده نمیشمرد، ردی محسوب نمیگردد (الموضح، ص 260) گر چه بررسی صحت و سقم ادعای اخیر خود نیازمند نقل و بررسی اقوال موافقین و مخالفین در این باب است، اما استادی کم نظیر سید مرتضی در ادب عربی، و آشنایی بیمانند او در نظم و نثر ادب جاهلی و اسلامی خود میتواند قرینهای بر موجه بودن مدعای او باشد، زیرا همه رجالیان و دانشمندان بر اینکه سید مرتضی خود ادیبی کم نظیر است، اتفاق نظر دارند."