چکیده:
دگردیسی از مهم ترین عناصر ادبیات ، به ویژه ادبیات حماسی و اسطوره ای ، به شمار می رود. یکی از انواع آن ، «دگردیسی تشرفی » است که در شاهنامه جلوه های مختلفی دارد. داستان «اندر آزمون کردن شاه آفریدون پسران را به ناشناس » جلوه بارزی از این نوع دگردیسی است که در آن ، فریدون به هیئت «اژدها» درمی آید. در این مقاله این داستان از منظر ادبیات تطبیقی و پیوند شعر و نگارگری تحلیل می شود. مصورسازی دگردیسی تشرفی ، از خلاقانه ترین الهامات تصویری برگرفته از متن شاهنامه است که در این پژوهش به تحلیل نگاره هایی از روایت یادشده می پردازیم . به منظور تحلیل متون تصویری منتخب ، پس از اشاره به متن کلامی روایت و چرایی دگردیسی موقتی فریدون به اژدها، به تحلیل ریخت شناسانه نگاره ها در مکتب های مختلف نگارگری و نیز بررسی دخل وتصرف نگارگر در انتقال روایت از نظام کلامی به تصویری اشاره شده است . روش انجام پژوهش ، روش توصیفی ـ تحلیلی و پژوهش بینارشته ای در قلمرو ادبیات تطبیقی است . نتایج پژوهش نشان می دهد که دگردیسی در نگاره های منتخب ، دارای کارکرد آزمونی و درجهت تشرف به مقام شهریاری ، مردانگی و همسرداری با درون مایه اژدهاکشی صورت پذیرفته و جلوه پیوند آیین تشرف و دگردیسی است که با نشانه هایی در نگاره مبنی بر مجازی بودن اژدها و برگزاری آیین تشرف نیز قابل اثبات است ، اما درک دگردیسی تنها با رجوع به پیش متن کلامی ممکن است .
خلاصه ماشینی:
به منظور تحلیل متون تصویری منتخب ، پس از اشاره به متن کلامی روایت و چرایی دگردیسی موقتی فریدون به اژدها، به تحلیل ریخت شناسانه نگاره ها در مکتب های مختلف نگارگری و نیز بررسی دخل وتصرف نگارگر در انتقال روایت از نظام کلامی به تصویری اشاره شده است .
نتایج پژوهش نشان می دهد که دگردیسی در نگاره های منتخب ، دارای کارکرد آزمونی و درجهت تشرف به مقام شهریاری ، مردانگی و همسرداری با درون مایه اژدهاکشی صورت پذیرفته و جلوه پیوند آیین تشرف و دگردیسی است که با نشانه هایی در نگاره مبنی بر مجازی بودن اژدها و برگزاری آیین تشرف نیز قابل اثبات است ، اما درک دگردیسی تنها با رجوع به پیش متن کلامی ممکن است .
آیین های تشرف در شاهنامه ، پژوهش هایی را به خود اختصاص داده که آثار شاهرخ مسکوب (١٣٧٠ و ١٣٧٨)، مشتاق مهر و آیدنلو(١٣٨٦)، آزمایش (١٣٨٠)، ورزقانی (١٣٨٥) و رستگار فسائی (١٣٧٩) از آن جمله اند.
درواقع انتقال ترانشانه ای مفاهیم روش کلی انجام پژوهش است که پیکره مطالعاتی (نگاره های برگرفته از روایت آزمون کردن فرزندان فریدون ) در ارتباط با مرجع کلامی (شاهنامه ) بر این اساس تحلیل می شود.
برای پیوند دگردیسی و آیین تشرف با رویکرد ترانشانه ای به بررسی ساختار فیزیکی و مفهومی برخی نگاره های موجود با موضوع «آزمون کردن فریدون پسران را» در دوره ها و مکاتب مختلف پرداخته شده که شامل مکتب تبريز، اصفهان ، شيراز، خارج از ايران و مکتب نگارگري نامشخص است .