چکیده:
گزارش ها و مکاتبات نمایندگی های سیاسی و کنسولی ایران در خارج از کشور به سبب رسمی بودن از منابع مهم بررسی سیر تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در قرن گذشته محسوب می شوند. با توجه به پیوستگی و تاثیر منطقه قفقاز بر این تحولات، کسب آگاهی از اوضاع ایرانیان مقیم و همچنین تحلیل و ارزیابی نزدیک به واقعیت، مجموعه ای از اسناد نمایندگی های سیاسی و کنسولی ایران در قفقاز طی سال های 1329 ـ 1323 ق. مورد ارزیابی قرار گرفته اند. در مقاله حاضر تلاش شده است تا ضمن بررسی اوضاع زندگی ایرانیان مهاجر در قفقاز، تعداد افراد، شرایط کار و معیشت و مشکلات آنها پس از برقراری رژیم قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون) با روسیه، نحوه عملکرد مامورین و نمایندگی های ایران در حفظ و صیانت از حقوق اتباع ایرانی در آن منطقه و نقش این نمایندگی ها در حفظ میراث و ارزش های فرهنگ ایرانی ـ اسلامی با تکیه بر اسناد و مکاتبات موجود در آرشیو وزارت امور خارجه به شیوه توصیفی و سندشناختی بررسی شوند.
Reports and correspondence issued and exchanged by Iran’s Diplomatic Missions and Consulates could be used as official sources for studying Iran’s political and social developments in recent centuries. One of the regions which influenced such developments was the Caucasus as a contiguous region to Iran. In order to understand، analyze and evaluate the situations of Iranian Nationals who lived in that area at the time، a collection of documents belonging to Iran Diplomatic Missions and Consulates in Caucasus (from 1944 to 19500) needed to be studied and evaluated. These documents، provided by the Archives of the Ministry of Foreign Affairs، will be evaluated and studied to cast light on the population of Iranian immigrants in Caucasus and their working and living conditions، their problems after establishment of Capitulation (consular jurisdiction regime) between Iran and Russia، the performance of Iranian Missions and their staff in safeguarding rights of Iranian Nationals، and the role of Iranian Missions in preserving Iranian-Islamic legacies and values.
خلاصه ماشینی:
در مقاله حاضر تلاش شده است تا ضمن بررسي اوضاع زندگي ايرانيـان مهاجر در قفقاز، تعداد افراد، شرايط کار و معيشت و مشکلات آنها پس از برقـراري رژيـم قضـاوت کنسـولي (کاپيتولاسيون) با روسيه ، نحوه عملکرد مأمورين و نمايندگيهاي ايران در حفـظ و صـيانت از حقـوق اتبـاع ايراني در آن منطقه و نقش اين نمايندگيها در حفظ ميراث و ارزشهاي فرهنگ ايراني ـ اسلامي بـا تکيـه بـر اسناد و مکاتبات موجود در آرشيو وزارت امور خارجه به شيوه توصيفي و سندشناختي بررسي شوند.
به عنوان نمونه بـا اينکـه دولـت ايـران در بـاکو کنسـولگري داشت ، اما به علت وجود تعداد فراوان کارگران ايراني شاغل در صنايع نفت در محله صابونچي و بالاخاني در باکو و به منظور رسيدگي بيشتر به امور کنسولي آنها، براي اولين بار دفتري به نـام وکالت کنسولگري ايران در آن محل ايجـاد شـد کـه تـا آن زمـان هـيچ کشـور ديگـري داراي نمايندگي رسمي در آن محل نبود.
(همان) ساعدالوزاره کنسول وقت ايران در باکو براي رسيدگي بهتر به امور کنسولي اتباع ايراني، به ويژه در باکو، ضمن ارائه گزارشي از حال و روز اين افراد که بيشتر کارگر بودند، توجه اوليـاي امور در وزارت خارجه را به پيشنهاداتي به شرح ذيل معطوف ميدارد: «در قفقازيه صدهزار تبعه ايراني که مسلماًنود هزار آنها عمله و کاسب است که به واسطه ندانستن قوانين صحيحه و يا بـه واسطه اينکه بعضي خيال خوردن مال آنها را مينمايند، اين بيچارهها را گرفتار نموده و يا خـود گرفتار شده و در محبس هاي اينجا گرفتار و محبوس ميشوند.