چکیده:
سازمان همکاری های اقتصادی (اکو) یکی از سازمانهای همکاری های منطقه ای بوده و درحال حاضر شامل کشورهای آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، افغانستان، جمهوری اسلامی ایران، پاکستان و ترکیه می باشد. هدف اصلی مقاله ، بررسی تغییرات گذار جمعیتی و به ویژه ساختار سنی جمعیت و الگوی آن درکشورهای عضو اکو در فاصله سالهای ٢٠٢٥-١٩٥٠ می باشد. این پژوهش ، در چارچوب پاردایم جمعیت شناسی کاربردی، با استفاده از داده های مربوط به حجم جمعیت ، میزان رشد جمعیت ومیزان باروری کل به سنجش تحولات و الگوی ساختار سنی جمعیت پرداخته و از رویکرد تطبیقی سود جسته است . منبع اصلی اطلاعات مربوط به کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی در این بررسی ، داده های بخش جمعیت سازمان ملل متحد در پنج سال اخیر می باشدکه قابلیت مقایسه تجارب جمعیت شناختی کشورهای مختلف طی نیم قرن گذشته را دارد. این بررسی تطبیقی نشان داد در فاصلة سالهای ١٩٧٥-١٩٥٠، سطح باروری بالا، موجب افزایش سهم نسبی افراد زیر ١٥ سال و کاهش در شاخص های مختلف سالخوردگی جمعیت گردیده است ، اما تمام این کشورها، نشانه های روشنی ازکاهش باروری را طی سالهای ٢٠١٠ -١٩٨٠ تجربه کرده اند. لذا با ظاهرشدن آثارکنترل موالید دراین سه دهه ، به تدریج از نسبت افرادکمتر از ١٥ سال کاسته و بر نسبت افراد میانسال (٦٤- ١٥ سال) افزوده شده است . استمرار این وضع در آینده ، می تواند ترکیب سنی جمعیت را تغییر داده و به نحو محسوسی از نسبت افراد زیر ١٥سال بکاهد و جمعیت را به سوی سالخوردگی سوق دهد. این بررسی نشان دادکه شش کشور آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان از ساختارجمعیتی روسیه با باروری کنترل شده تبعیت نموده اندکه سرعت سالخوردگی جمعیت در آنها بالا بوده است . این نتایج ، کاربردهایی برای اتخاذ سیاست های جمعیتی در منطقه اکو خواهد داشت .
خلاصه ماشینی:
در مطالعه ای که امیرهوشنگ مهریار و همکارانش تحت عنوان انتقال ساختار سنی جمعیت در ایران: نتایج کوتاه و بلند مدت کاهش قابل ملاحظة باروری در اواخر قرن بیستم در سال ١٣٨٣ انجام داده اند، نشان می دهد که نتیجة این انتقال، کاهش چشمگیر نسبت کودکان ٤- ٠ ساله از کل جمعیت و در مقابل افزایش سهم نسبی سالمندان به رقم بالای ٥ درصد بوده است .
جدول (٥): تغییرات میزان باروری کل (متوسط تعداد فرزندان برای هر زن)کشورهای عضو اکو در فاصلة سال های٢٠٢٥-١٩٥٠ کشورها 1950-55 1975-80 2000-2005 2005-10 2020-25 آذربایجان 5/49 3/62 2/0 2/16 2/14 ازبکستان 5/97 5/58 2/55 2/46 1/99 افغانستان 7/7 7/7 7/35 6/62 4/77 ایران 6/93 6/27 1/96 1/77 1/36 پاکستان 6/6 6/6 4/0 3/65 2/6 تاجیکستان 6/0 5/9 3/81 3/45 2/72 ترکمنستان 6/0 5/32 2/76 2/5 2/05 ترکیه 6/3 4/72 2/23 2/15 1/82 قرقیزستان 4/51 4/05 2/5 2/7 2/49 قزاقستان 4/41 3/06 2/01 2/54 2/38 منبع : پیش بینی شاخص های جمعیتی بخش جمعیت سازمان ملل متحد ، ( ٢٠١٠) - بازشناسی تحولات ساختار سنی : الگوها و شواهد جمعیت شناختی جمعیت کمتر از ١٥ سال به لحاظ مسائل آموزشی ، ترکیب جنسی و توزیع منطقه ای، منابع انسانی یک کشور را در بلند مدت تشکیل می دهند و می توان از آنها به مثابه جمعیتی که منابع بالقوة عرضة نیروی کار را طی ١٥ تا ٢٠ سال آیندة کشور تأمین می کنند، یاد کرد (طائی ، ١٣٨٢)/ جدول (٦) تغییرات سهم نسبی جمعیت ١٤-٠ ساله کشورهای عضو اکو را در فاصلة سالهای ٢٠٢٥- ١٩٥٠نشان می دهد/ بر پایة جدید ترین پیش بینی جمعیت بخش جمعیت سازمان ملل متحد، سهم جمعیت ١٤-٠ ساله کشورهای عضو اکو طی سالهای٢٠٠٠-١٩٥٠ روند افزایشی قابل ملاحظه ای داشته است .