چکیده:
اولین کـانون قـدرتی کـه مـورد حملـه ی اسـماعیل صـفوی، پـس از خروج از گیلان در سال ٩٠٥ ه .ق قرار گرفـت ، دولـت شروانشـاهان بود که بر ایالت مهم شروان حکومت می کرد. بیشک انتقـام گیـری از شروانشاهان به دلیـل قتـل جنیـد و حیـدر (پـدر و جـد اسـماعیل )، آزمایش توان رزمی نیروها پیش از درگیری با قدرت ترکمنی مستقر در آذربایجان و تدارک پشتوانه ی مالی از طریق کسب غنایم سرشار ایالـت شـروان ، در تصـمیم اسـماعیل در انتخـاب شـروان بـه عنـوان نقطــه ی آغــازین عملیــات نظــامی خــویش مــوثر بــوده انــد. در ایــن رویارویی، شروانشاهان که قدرت خویش را از دست دادند، پـس از مدتی کشمکش و ستیزه جویی، به برقـراری مناسـبات حسـنه بـا شـاه اسماعیل تن دادند. در این مقاله ، مناسـبات شـاه اسـماعیل صـفوی بـا شروانشاهان در محدوده ی زمانی سال های ٩٠٦ تا ٩٣٠ ه .ق و عوامـل موثر در شکل گیری این روابط را بررسی و تحلیل کـردیم و بـه ایـن نتیجه رسـیدیم کـه انگیـزه ی اصـلی اسـماعیل در پایـان بخشـیدن بـه سلسله ی محلی شروانشاهان ، هموار کردن زمینه ها بـرای دسـتیابی بـه قدرت سیاسی در ایران بود؛ زیـرا هـدف نهـایی او برانـدازی دولـت ترکمنـان آق قویونلـو و برچیـدن بسـاط ملـوکالطـوایفی از ایـران و دستیابی به تاج و تخت سلطنت و تاسـیس دولـت بـود. اسـماعیل بـر اسـاس تجـارب پیشـین ، بـرای جلـوگیری از هرگونـه اتحـاد و تبـانی دولت شروانشاهی با دولت ترکمنی، در گام نخست به شروان لشـکر کشید و شروانشاهان را از سر راه خود برداشت .
خلاصه ماشینی:
indd 59 5/9/2014 1:12:40 PM انگیزه ی مذهبی غزا در مناطق مسیحی نشین ، دستیابی به غنایم و امکانات اقتصادی ، توسعه ی سرزمینی و هموارسازی زمینه های دستیابی به قـدرت سیاسـی در ایـران از سـوی صـفویان و تلاش شروان شاهان برای حفظ قـدرت و همکـاری بـا آق قویونلوهـا، عوامـل تأثیرگـذار بـر شکل گیری مناسبات سیاسی و نظامی شاه اسماعیل اول با شروانشاهان بوده اند.
اسماعیل پس از وداع با کارکیا، با تعداد انـدکی از همراهـان تـرکمن خود به طارم رفت و سپس برای دیدار مادر و زیارت خانقاه اجـدادش رهسـپار اردبیـل شـد (روملو، ١٣٨٤: ٢/ ٩٣٤)؛ اما به دلیل مخالفت حکمران اردبیل ، سلطان علـی چـاکرلو کـه از سوی دولت آق قویونلو منصوب شده بود، نتوانست در آنجـا بمانـد و تحـت حمایـت میـرزا محمد تالش که اسـماعیل خـود از او درخواسـت کـرده بـود، راهـی ارجـوان شـد (روملـو، Text [20] ed 2.
از سـوی دیگـر، در ایـن برهه آق قویونلوها مانند دوره ی اوزون حسن و سلطان یعقوب قدرتمنـد نبودنـد تـا بتوانـد از آن ها یاری بخواهد؛ بنابراین در اقدامی پـیش گیرانـه ، بـا اعـزام فرسـتاده ای بـه میـرزا محمـد پیشنهاد کرد که در ازای پرداخت هزار تومان پول نقد به او، اسماعیل را با همراهان دستگیر کند و نزد او بفرستد (روملو، ١٣٨٤: ٢/ ٩٣٨)؛ اما میرزا محمد نپذیرفت و جایزه ی شروانشاه را رد کرد.