چکیده:
به رغم خاتمه یافتن رقابتهای ژئواستراتژیک آمریکا و شوروی در بسیاری از مناطق جهان بعد از جنگ سرد، چنین به نظر می رسد که در حوزه آسیای مرکزی و قفقاز این رقابتها تازه آغاز شده باشد. مهمترین دلیل برای این موضوع آن است که روسها همچنان بر حفظ آسیای مرکزی به عنوان تنها حوزه نفوذ خود مصر هستند. پس از فروپاشی شوروی، خلا قدرت در آسیای مرکزی موجب ورود سایر قدرتها و در نتیجه، شکل گیری یک گفتمان ژئوپلیتیک در منطقه شده است. این گفتمان مبتنی بر رقابت میان قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای به منظور کسب برتریهای ژئوپلیتیک، یعنی توانایی شکل دهی به ساختارهای امنیتی، تسلط بر منابع انرژی و توسعه حوزه نفوذ می باشد. در این چارچوب، تعامل ایران و روسیه در آسیای مرکزی کاهش امکان نفوذ قدرتهای فرامنطقه ای در حوزه های منافع مشترک و امنیت ملی دو کشور را هدف قرار داده است.
هدف مقاله حاضر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی – تحلیلی و استفاده از نظریه های ژئوپولیتیک، از یک سو به بررسی و تحلیل الگوهای رفتاری قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای در محیط ژئوپولیتیکی پس از جنگ سرد آسیای مرکزی پرداخته و از سوی دیگر الگوی تعامل میان روسیه و ایران به عنوان دو بازیگر اصلی در این منطقه را که می تواند در قالب طیفی از رقابت تا همکاری معنا یابد، شناسایی کند.
The end of Cold War eliminated geo-strategic rivalry between the United States and the Soviet Union in many parts of the world، but two countries have continued their rivalry in Central Asia and the Caucasus. The collapse of the Soviet Union brought a power vacuum in Central Asia، and consequently paved the way for other powers to significantly influence regional development. This paper maintains that the emerging development in the region led to the formation of a geopolitical discourse in Central Asia and the Caucasus. This article maintains the emerging discourse is based upon the competition between regional and extra-regional powers to gain geopolitical advantages in forming security structures and dominating energy resources. In this framework، Iran-Russia cooperation aims at reducing foreign powers influence in the region. As conclusion، this paper maintains that Iran-Russia cooperation could be better conceptualized in the framework of a non-zero sum game.
خلاصه ماشینی:
گفتمان ژئوپليتيک در آسياي مرکزي: عرصه هاي تعامل ايران و روسيه دکتر پروين دادانديش *- مدرس دانشگاه و پژوهشگر دبيرخانه مجمع تشخيص مصلحت نظام چکيده به رغم خاتمه يافتن رقابتهاي ژئواستراتژيک آمريکا و شوروي در بسياري از مناطق جهـان بعـد از جنـگ سـرد، چنين به نظر مي رسد که در حوزه آسياي مرکزي و قفقاز اين رقابتها تازه آغاز شده باشد .
با توجه شرايط موجود، پرسش اصلي اين مقاله عبارت از اين است کـه اولا چـه گفتمـاني بر روابط ميان قدرتهاي مختلف در منطقه حاکم است ؟ و ثانيا تعامـل ميـا ن ايـران و روسـيه در چارچوب گفتمان جديد در آسياي مرکزي چگونه قابل تحليل است ؟ فرضيه اصلي براي پاسخ به اين پرسشها عبارت از اين است که : ١-خلأ قدرت ايجاد شده در آسياي مرکزي به شکل گيـري گفتمـان ژئوپليتيـک مبتنـي بـر رقابت ميان قدرتهاي منطقه اي و فرامنطقه اي به منظ ور کسب برتريهاي ژئوپليتيک ، يعني توانايي شکل دهي به ساختارهاي امنيتي منطقه ، تسلط بر منابع انرژي و توسعه حوزه نفـوذ منجـر شـده است .
تاکنون آمريکا براي تأمين منافع سياسي، اقتصادي و امنيتي خود در آسياي مرکزي از سه دسـته ابزار استفاده کرده است : ١- از طريق کشورهاي دوست و متحـد خـود چـون ترکيـه ، پاکـستان ، عربـستان سـعودي اسرائيل و کشورهاي اروپايي؛ ٢- از طريق نهادها و سازمانهاي سياسـي، حقـوقي و مـالي بـين المللـي همچـون صـندوق بين المللي پول ، بانک جهاني، سازمان ملل متحد و شرکتهاي چند مليتي وابسته به خود؛ 1-Strobe ٣- به طور مستقيم با تأسـيس پايگـاه نظـامي و اسـتقرار نيروهـاي خـود در ايـن منـاطق و سرمايه گذاري در شرکتهاي خصوصي و دولتي در زيرساختهاي اين کشورها خصوصا در بخش انرژي (٢٤-١٩٩٥١٤,Shakoor).