چکیده:
در پاسخ به پرسش از چرایی و چگونگی عذاب اخروی با دو رویکرد مواجهیم؛ رویکرد نخست، ارتباط میان کیفر و عذاب اخروی را همانند ارتباط جرم و جریمه دنیوی، اعتباری دانسته، خداوند را به عنوان عذابکننده خارجی جاعل و خالق عذاب میشمارد؛ رویکرد دوم ارتباط کیفر و عذاب را حقیقی و تکوینی دانسته، ناظر به مفاد نظریه تجسم اعمال میداند و عذاب اخروی را صورت و تجسم گناه فرد گنهکار میشمارد. مجلسی از مدافعان دیدگاه نخست و طباطبایی از مدافعان دیدگاه دوم است. در این مقاله دیدگاه این دو اندیشمند را در این خصوص بررسی میکنیم.
We face two approaches, answering the question on the reason and quality of other-worldly punishment; The first approach considers the relation between sin and other-worldly punishment as nominal as worldly crime and fine; the second approach considers the relation between sin and punishment real and existential, referring to the thesis of embodiment of deeds and maintains afterlife retribution as the form and embodiment of wrongdoer's sin. Majlesi is a proponent of the first approach while Tabatabayee supports the second one. In this article we survey the viewpoint of these two scholars on this issue.
خلاصه ماشینی:
از سوی دیگر، هرچند از مطلق عقلگرایی دفاع میکند اما با عقلگرایی از نوع فلسفی آن به مخالفت میپردازد و از متفکران مسلمان به جهت کرنش در مقابل فلسفهای که در نگاه او از یونان برگرفته شده و تحمیل آن بر آیات و روایات به شدت انتقاد میکند (اصفهانی و برنجکار، 1391) و با آنکه گاه از اصطلاحات فلسفی همچون علت و معلول، علت تامه و استحاله تخلف معلول از علت تامه در شرح روایات بهره میبرد (مجلسی، 1363: 1/222) اما معتقد است عقاید و مبانی فلاسفه، باطل و واهی است و کسانی که به اصول فلاسفه اعتقاد دارند و به ضرورت با مسلمانان زندگی میکنند، از ترس قتل و تکفیر، ضروریات دین را بر زبان میآورند؛ در حالی که در دل منکر آنها هستند.
دیدگاه مجلسی درباره چرایی عذاب /H3 مجلسی عذاب و کیفر اخروی را مخلوق خداوند و از ناحیه خداوند میداند؛ وی در آثار خود مستقیما و به صورت مستقل به موضوع چرایی عذاب و انگیزه خداوند از چنین عقوبت سختی برای گنهکاران، نپرداخته است؛ اما در بحث فرجام مرتکبین گناهان کبیره و اعتقاد امامیه به عدم خلود ایشان در عذاب، بعد از نقل دو روایت از نبی مکرم اسلام و علی (ع)، چنین میآورد: اعتقاد ما در وعد و وعید آن است که کسی را که خداوند به خاطر انجام عملی، به او وعده ثواب داده، انجام این وعده حتمی و منجز است و کسی را که خداوند بر انجام عملی وعده عقاب داده، اختیار دارد؛ اگر عذاب کرد پس به واسطه و مقتضای عدل اوست و اگر از او گذشت، پس به اقتضای فضل اوست و خداوند نسبت به بندگانش ظالم نیست و به تحقیق خداوند فرموده: «إن الله لا یغفر أن یشرک به و یغفر ما دون ذلک لمن یشاء» (مجلسی، 1403: 5/335).