چکیده:
پژوهش حاضر، به بررسی دیدگاههای ریکور و ملاصدرا در مبحث خیال و نقش مؤثر تخیل بهویژه در حوزة معرفت میپردازد. گرچه مبادی دو فیلسوف در این باره متفاوت است، در حوزههای خاصی شباهتهای قابل توجهی در اندیشههای این دو ظاهر میشود. ریکور که یکی از فیلسوفان معاصر حوزة هرمنوتیک است از مباحثی نظیر نشانهشناسی، زبانشناسی، ساختارگرایی، و معرفتشناسی رایج در فلسفة تحلیلی، برای غنیساختن هرمنوتیک استفادة بسیار کرده است. بدینسبب، مسئلة زبان در اندیشة وی نقشی محوری دارد. تفاوت مبنایی اندیشة ریکور با ملاصدرا در مبحث تخیل، به این جهت است که در اندیشة ریکور، «زبان»، مبنای تبیین تخیل است. وی نقش تخیل در شناخت را از طریق زبان توضیح میدهد. اما ملاصدرا عمل تخیل در ایجاد معرفت را عمل قوهای از قوای نفس میداند و مستقیما به زبان نمیپردازد. اما به رغم این تفاوت مبنایی، هر دو فیلسوف تخیل را واسطهای میان جهان اعیان و دنیای درون ذهن، میدانند و هر دو، این امکان را با مفهوم اجتماع دو امر متباین توضیح میدهند.
خلاصه ماشینی:
بنابراین تخیل در ایجاد رابطه میان معنا و محسوس ، نقش خود را با استمداد از زبان و کارکرد استعاری آن و در پیوند ناگسستنی با آن ، ایفا می کند؛ زیرا چنان که ریکور تأکید می کند، زبان به سوی چیزی جهت می گیرد؛ هم دارای یک معنای ذهنی (ideal sense) است ، یعنی بیان کنندة چیزی است ، و هم به جهان واقعیت (real reference) ارجاع می دهد، یعنی از چیزی سخن می گوید (٤٨ :١٩٨١ ,B.
٣. ٢ متخیله به مثابة خالق و حافظ صور در دیدگاه ریکور تخیل ، انگاره های برگرفته از شمایل را، به عنوان صورت های انعکاس یافته در زبان ، در خود حفظ می کند و تحت این شاکله مندی ، شباهت ها و تفاوت های گزاره ای را درمی یابد و در این جا است که معنا ایجاد می شود.
٣. ٣ نقش تخیل در عمل ترکیب و ایجاد وحدت در عین اختلاف از نظر ملاصدرا، قوة خیال می تواند امور متکثر در حس مشترک را وحدت بخشد و با عمل مقایسه میان صور و یافتن شباهت ها در میان تفاوت ها، در عمل ترکیب و ایجاد مفاهیم کلی نقش ایفا کند، بدین ترتیب که انسان در ذهن خویش صورتی خیالی از یکی از افراد ماهیت ، مثلا ماهیت انسان را تصور می کند و هنگامی که با فرد دیگری روبه رو شود «مابه الاشـتراک » این دو فرد را از «مابه الاختلاف » آن دو جدا و حیثیت اشـتراک و اتحـاد آن دو را بـه نحـو ادراک خیالی درک می کند؛ آن چه در این میان به دست می آید صورتی خیالی است کـه بـین دو یا چند فرد از نوع واحد مشترک است (ملاصدرا، ١٤٠١: ١/ ٢٧١-٢٧٢).