چکیده:
هدف از نگارش این مقاله نشاندادن این نکته است که بر خلاف آنچه معمولا در ایران اندیشیده میشود، تفکر اخوانی یک تفکر یکدست و یکپارچه نیست و در بین متفکران شاخص اخوانی تفاوتهای قابل ملاحظهای وجود دارد. در این مقاله ما چهار اندیشمند را از دو نسل متفاوت اخوان برگزیدهایم و با بررسی دیدگاههای آنها سعی کردهایم نشان دهیم که آن اندیشهای که تفکر اخوانی را به یک کلیت یکدست فرو میکاهد، اندیشهای سادهانگار و نادرست است. به این منظور به بررسی دیدگاههای حسنالبنا و سیدقطب از نسل سنتی اخوان و یوسفالقرضاوی و راشدالغنوشی از نسل جدید متفکران اخوانی پرداختهایم. نتایج تحقیق نشان میدهد که اندیشه اخوانی نسل پس از البنا و سیدقطب، تغییرات قابلتوجهی کرده است و برخی از متفکران شاخص اخوانی در اندیشههای نسل اول و ازجمله خود البنا تجدیدنظرهای اساسی کردهاند. ضمن آنکه در هر دوره خاص نیز تفاوتهای نسبتا قابلتوجهی بین دیدگاههای اخوانیها وجود داشته و دارد
خلاصه ماشینی:
از نظر او سیاسی بودن ، ذاتی اسـلام اسـت و نمـی تـوان اسـلامی بـدون سیاست متصور شد و مسلمانی مسلمان کامل نیست مگر آن که «سیاسی » و در شـئون امـت خود دورنگر باشد و بدان اهتمام ورزد: بر هر جمعیت اسلامی فرض است که اهتمام به شـئون سیاسـی را در رأس برنامـة خـود بگذارد وگرنه خودش احتیاج دارد که معنی اسلام را بفهمد (رزق ، ١٣٨٤: ٨٢).
اهمیت این دیدگاه قرضاوی در ایـن اسـت کـه در زمان البنا و سیدقطب اساسا واجب القتل بودن مرتد امری پذیرفته شده و پیش فرضی اساسی بوده که در تاریخ افکار و ایده های اسلامی صدها سال سابقه داشته است .
غنوشی نظام های کنونی دموکراسی موجود در غرب را نیز مثبت ارزیابی مـی کنـد و در این زمینه تفاوت دیدگاه او با حسن البنا و سیدقطب آشکار اسـت کـه دموکراسـی غربـی و کمونیسم روسی را هم زمان رد می کردند.
اما در گذر زمان ، اخوانی ها سعی کردند که از این گونه دیدگاه های تبعیض آمیز نسبت به زنان نسبتا فاصله بگیرند تا آن جا که در اندیشة غنوشی ، همان گونه که مشاهده کردیم ، زنـان حتی حق رهبری سیاسی در حکومت اسلامی را نیز دارند.
به هر حال ، تفاوت دیدگاه های حسن البنا و به خصـوص سیدقطب با آن چه اکنون قرضاوی و غنوشی در زمینة تحزب و گـروه بنـدی هـای سیاسـی مطرح می کنند، آشکار است .
ذکر این نکته مهم است کـه اولـین واکـنش مهـم نسبت به نشانه های راه سیدقطب از میان خود اخوان المسلمین و از سوی حسن الهضیبی ــ مرشـد عــام دوم اخـوان ـــ صـورت گرفــت .