چکیده:
با توجه به اهمیت ریسک اعتباری در نظام بانکداری، بانکها همواره به مدیریت ریسک اعتباری توجه ویژه داشتهاند و روشها و راهکارهای مختلفی را برای مدیریت آن به کار گرفتهاند. استفاده از مشتقات اعتباری یکی از این روشها و «سوآپ نکول اعتباری» و «ورق اعتباری» از جمله متداولترین مشتقات اعتباری مورد استفاده برای این منظور هستند. در این مقاله به بررسی فقهی امکان به کارگیری ابزارهای مذکور در نظام بانکداری کشور پرداخته میشود و با استفاده از روش تحقیق توصیفی، مشتقات اعتباری بر اساس معیارها و ضوابط عمومی قراردادها از دیدگاه فقه شیعه، مورد بررسی و ارزیابی قرار میگیرند که نتیجه آن تأیید سوآپ نکول اعتباری و دارای اشکال بودن ورق اعتباری از منظر ربا میباشد.
خلاصه ماشینی:
"بررسی ضابطه غرر در دو مشتقه اعتباری در قرارداد سوآپ نکول اعتباری اگر عوضین (آنچه بین دو طرف قرارداد مبادله میگردد) «مال» در نظر گرفته شود، این اشکال مطرح میشود که یک طرف عوض، مبلغ مجهولی است که فروشنده حمایت در صورت وقوع پیشامد اعتباری میپردازد (و یا در حالت تسویه فیزیکی، دارایی مرجع باشد که در زمان فعلی ارزش آتی آن مجهول است) و طرف دیگر مبلغ معلومی است که خریدار حمایت بهصورت یکجا یا دورهای پرداخت میکند.
ولی با توجه به ماهیت این قرارداد، آنچه بهصورت پرداختهای دورهای و به عنوان سود به فروشنده حمایت پرداخت میشود - و بالاتر از نرخ متداول سود در بازار نیز است- نشان میدهد که نفس تعهد و اطمینان است که برای خریدار ارزش دارد، به علاوه اینکه در کنار آن میتواند با مبلغ حاصل از فروش اوراق اعتباری، دست به تأمین مالی پروژه مورد نظر خود هم بزند.
به نظر میرسد با توجه به پرداخت مبالغ ثابت دورهای و مبلغ اسمی در سررسید (در صورت عدم وقوع پیشامد اعتباری) از جانب خریدار حمایت، ورق اعتباری نیز ماهیت اوراق قرضه معمولی را دارد و اشکال ربوی بودن در این اوراق وارد است.
آنچه از ماهیت قرارداد سوآپ نکول اعتباری برمیآید، این است که چیزی که از طرف فروشنده حمایت به خریدار حمایت میرسد، پول (یا ارزش دارایی مرجع) نیست که گفته شود مجهول است یا نه، بلکه نفس «تعهد، اطمینان و امنیت خاطر» است که برای خریدار حمایت ارزش دارد و لازمه عمل به این تعهد هم پرداخت مبلغ زیان به او است."