چکیده:
وقوع انقلاب صنعتی سوم موسوم به انقلاب دیجیتالی در عرصه ارتباطات در دهه های پایانی قرن بیستم سبب وقوع تحولی گردید که به جهانی شدن معروف است. در خصوص تعریف، ماهیت و پیامدهای این تحول پژوهشگران اتفاق نظر ندارند، اما آنچه مسلم است اینکه جهانی شدن در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پیامدهای مختلفی داشته است که شاید مهمترین آن کم رنگ شدن نقش مرزها و دولت ها و در عوض نزدیکی ملت ها به یکدیگر می باشد. یکی از تحولات مهم در عرصه روابط بین الملل در عصر جهانی شدن، شکل گیری جنبشهای اجتماعی در چند سال گذشته در کشورهای اسلامی از محدوده خلیج فارس تا شمال آفریقا بوده است. بیشتر این جنبشها ماهیت ائتلافی داشته و یکی از گفتمان های غالب در آنها، گفتمان دینی و تاکید بر بازگشت به هویت اسلامی خود می باشد. حضور پررنگ گفتمان دینی در جنبشهای اجتماعی کشورهای اسلامی سبب گردیده است تا بسیاری از پژوهشگران از این جنبشها با عنوان «بیداری اسلامی» یاد کنند. شکل گیری حرکت های بیداری اسلامی در عصر جهانی شدن سبب طرح این سوال محوری گردیده است که آیا رویکرد مجدد ملت های مسلمان به دین برای تعریف هویت خود پیامد جهانی شدن است و یا پاسخ به چالش های ایجاد شده از سوی فرهنگ جهانی فراروی هویت دینی ملت های مسلمان؟ تامل در سیر وقایع و رویدادها بیانگر این مهم است که پاسخ به هر دو سوال مثبت است؛ بدین معنا که بیداری اسلامی کنونی از یک طرف پیامد جهانی شدن است و از سوی دیگر پاسخ به چالش های ایجاد شده فراروی هویت معنوی ملت های مسلمان از سوی فرهنگ جهانی. هدف از نگارش مقاله حاضر پاسخ به سوالات فوق و بررسی صحت و سقم فرضیه مطرح شده به شیوه توصیفی، تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی می باشد.
خلاصه ماشینی:
در خصوص تعريف ، ماهيـت و پيامـدهاي ايـن تحـول پژوهشـگران اتفـاق نظـر ندارنـد، اما آنچه مسـلم اسـت اينکـه جهـاني شـدن در عرصـه هـاي مختلـف سياسـي، اجتمـاعي و فرهنگــي پيامــدهاي مختلفــي داشــته اســت کــه شــايد مهمتــرين آن کــم رنــگ شــدن نقش مرزها و دولت ها و در عـوض نزديکـي ملـت هـا بـه يکـديگر مـي باشـد.
شــکل گيــري حرکــت هــاي بيــداري اســلامي در عصــر جهاني شـدن سـبب طـرح ايـن سـوال محـوري گرديـده اسـت کـه آيـا رويکـرد مجـدد ملت هاي مسلمان به ديـن بـراي تعريـف هويـت خـود پيامـد جهـاني شـدن اسـت و يـا پاسخ به چالشـهاي ايجـاد شـده از سـوي فرهنـگ جهـاني فـراروي هويـت دينـي ملـت هاي مسلمان ؟ تامل در سير وقايع و رويدادها بيـانگر ايـن مهـم اسـت کـه پاسـخ بـه هـر دو سـوال مثبـت اسـت ؛ بــدين معنـا کـه بيـداري اســلامي کنـوني از يـک طـرف پيامــد جهاني شدن است و از سوي ديگر پاسـخ بـه چـالش هـاي ايجـاد شـده فـراروي هويـت معنوي ملـت هـاي مسـلمان از سـوي فرهنـگ جهـاني.
يکي از رويدادهاي مهم در صـحنه روابـط بـين الملـل همزمـان بـا وقـوع جهـاني شدن و تکوين فرهنگ جهـاني بـا ماهيـت پسـامدرن ، شـکل گيـري جنبشـهاي اجتمـاعي با ماهيت ديني در خاورميانـه و شـمال آفريقـا مـي باشـد کـه مـوج چهـارم ايـن جنبشـها طــي چندســال گذشــته در محــدوده اي از خلــيج فــارس تــا شــمال آفريقــا بــه وقــوع پيوسته است .
لـذا بـا توجـه بـه ايـن مقدمـه ، محـور اصـلي پـژوهش حاضـر را ايـن سـوال تشکيل مي دهد که جنبشهاي اسـلامي کنـوني پيامـد جهـاني شـدن هسـتند يـا پاسـخ بـه بحرانهاي ايجاد شـده فـراروي هويـت دينـي جوامـع مسـلمان از سـوي فرهنـگ جهـاني به شمار مي روند؟ يکـي از رويـدادهاي جهـان معاصـر اسـلام رويکـرد بـه ديـن بـراي هويـت يـابي خود بـوده اسـت .