چکیده:
تعریف حروف اضافۀ مرکب، تعداد و حدومرز آنها یکی از موضوعهایی است که در زبان فارسی و بین دستورنویسان و زبانشناسان سنتی و معاصر، برسر آن اختلافنظر وجود دارد. این موضوع به ساختار زبان فارسی و نیز ساختار ویژۀ خود حروف اضافۀ مرکب برمیگردد. از ترکیب برخی حروف اضافۀ مرکب فارسی میتوان حروف اضافۀ ساده را بدون تغییر در معنای آن حذف کرد و برخی دیگر را میتوان بهکل، با یک حرف اضافۀ ساده و دارای همان معنا، در متن جایگزین کرد. پایۀ اصلی حروف اضافۀ مرکب فارسی، اسم است و این حروف، بهندرت از حرف و صفت تشکیل میشوند؛ گاه نیز دو حرف اضافۀ ساده، یک حرف اضافۀ مرکب را تشکیل میدهند. در زبان روسی، حروف اضافۀ ترکیبی از اسم، قید و فعل مشتق میشوند و ویژگی تصریفی این زبان، باعث میشود از یک سو، متمم درپی حالتهای دستوری، از حروف اضافه تأثیر پذیرد و از سوی دیگر، گاه حروف اضافۀ سهکلمهای در این زبان پدید آید. در این مقاله کوشیدهایم تا ضمن بیان نظرها و تعریفهای دستورنویسان دربارۀ حروف اضافۀ مرکب، ویژگیهای ساختاری، معناشناختی و نحوی آنها را بررسی کنیم و در زبانهای روسی و فارسی، برای مقاصد آموزشی، این حروف را با یکدیگر مقایسه کنیم. بدین منظور، از راههای تشخیص حروف اضافۀ مرکب از ترکیبات مشابه آنها هم سخن گفتهایم
خلاصه ماشینی:
دوفصلنامة علمی ـ پژوهشی زبانپژوهی دانشگاه الزهرا (س) سال چهارم، شمارة ٧، پاییز و زمستان ١٣٩١ ویژگی های ساخت واژی، معنایی و نحوی حروف اضافة مرکب در زبانهای فارسی و روسی 1 امیر حسینی 2 خسرو ترکاشوند تاریخ دریافت : ٩٠/٦/٢٣ تاریخ تصویب : ٩٠/٩/٦ چکیده تعریف حروف اضافة مرکب ، تعداد و حدومرز آنها یکی از موضوعهایی است که در زبان فارسی و بین دستورنویسان و زبانشناسان سنتی و معاصر، برسر آن اختلافنظر وجود دارد.
. همان طور که از مثالها پیداست ، حروف اضافة مرکب ، از به هم پیوستن حرف ربط و حرف اضافه ، دو حرف اضافه ویا حرف اضافه و اسم ساخته می شوند؛ البته گروهی دیگر مانند انوری و احمدی گیوی (١٣٨٩: ٢٥٨) معتقدند پایة حرف اضافة مرکب می تواند صفت هم باشد (مانند: به مجرد)؛ اما نکتة مهم تری که پیشتر هم گفتیم ، آن است که تلقی کسرة اضافه به عنوان یکی از حروف اضافه و مرکب شمردن حروف اضافه ای که در پایانشان کسرة اضافه می آید، خیلی مورد توافق همة زبانشناسان نیست ؛ مثلا صادقی و ارژنگ تقسیم بندی زیر را برای حروف اضافة مرکب پیش نهاد کرده اند: الف ) حرف اضافه + اسم + کسره (حرف اضافه )، مانند: ازدست ؛ ب) اسم + حرف اضافه ، مانند: بعداز.
در زبان فارسی ، ساختار حروف اضافة گروهی در بیشتر موارد، از ترکیب یک حرف اضافة ساده و یک پایة اسمی تشکیل می شود که معمولا معنای اصلی خود را ازدست داده است .