چکیده:
علیقلیخان واله داغستانی، از شاعران قرن دوازدهم هجری است که درسال 1124هـ.ق. بین یک خانواده داغستانی در اصفهان متولد و در سال 1146 هـ .ق. عازم هند شد. او در هند وارد دربار پادشاهان گورکانی گردید و تا سال 1170هـ . ق. که درگذشت به مشاغل درباری و نظامی اشتغال داشت. دیوان به جا مانده از واله مجموعا شامل 12 قصیده، 199 غزل، 8 قطعه، 5 مثنوی، 476 رباعی، 20 دوبیتی و 36 تک بیتی است که جمعا بالغ بر 3170 بیت فارسی و مقداری اشعار ترکی و اردو میشود. بیشتر اشعار او در قالب غزل و رباعی سروده شده است. واله در سرودن قصیده به شیوه انوری در غزل به شیوه حافظ و نظیری نیشابوری و در مثنوی به به اسلوب نظامی گنجوی توجه داشته است. بیشتر اشعار واله عاشقانه و در فراق معشوقهاش خدیجهسلطان - که موجب واله شدن او گردید - سروده شده است. وی دختر عموی واله بود و از کودکی با هم بزرگ شده بودند. حمله افغانان و تسلط نادر بر اصفهان موجب جدایی واله از او و شیفتگیش و نهایتا مهاجرت اجباری به هند شد. شرح این هجران جگرسوز هم در اشعار او بازتاب گستردهای دارد هم در آثار معاصرانش مثل مثنوی "واله و سلطان" فقیر دهلوی. واله در هند علیرغم امکان زندگی مرفه، بسیار درویشانه و ساده می زیست و با فقرا حشر و نشر داشت. او شاعری شیعه مذهب بود و اشعاری در مدح امام علی(ع) و هجو برخی از افراد هم عصر خود دارد. ضمنا تشابه اسمی او با چند شاعر دیگر موجب شده است برخی فهرست نویسان دچار اشتباه شده، اشعار والههای دیگر را نیز به نام او ثبت کنند. در این نوشتار درصدد زدودن غبار از چهره این شاعر شیرین سخنیم.علیقلیخان واله داغستانی، از شاعران قرن دوازدهم هجری است که درسال 1124هـ.ق. بین یک خانواده داغستانی در اصفهان متولد و در سال 1146 هـ .ق. عازم هند شد. او در هند وارد دربار پادشاهان گورکانی گردید و تا سال 1170هـ . ق. که درگذشت به مشاغل درباری و نظامی اشتغال داشت. دیوان به جا مانده از واله مجموعا شامل 12 قصیده، 199 غزل، 8 قطعه، 5 مثنوی، 476 رباعی، 20 دوبیتی و 36 تک بیتی است که جمعا بالغ بر 3170 بیت فارسی و مقداری اشعار ترکی و اردو میشود. بیشتر اشعار او در قالب غزل و رباعی سروده شده است. واله در سرودن قصیده به شیوه انوری در غزل به شیوه حافظ و نظیری نیشابوری و در مثنوی به به اسلوب نظامی گنجوی توجه داشته است. بیشتر اشعار واله عاشقانه و در فراق معشوقهاش خدیجهسلطان - که موجب واله شدن او گردید - سروده شده است. وی دختر عموی واله بود و از کودکی با هم بزرگ شده بودند. حمله افغانان و تسلط نادر بر اصفهان موجب جدایی واله از او و شیفتگیش و نهایتا مهاجرت اجباری به هند شد. شرح این هجران جگرسوز هم در اشعار او بازتاب گستردهای دارد هم در آثار معاصرانش مثل مثنوی "واله و سلطان" فقیر دهلوی. واله در هند علیرغم امکان زندگی مرفه، بسیار درویشانه و ساده می زیست و با فقرا حشر و نشر داشت. او شاعری شیعه مذهب بود و اشعاری در مدح امام علی(ع) و هجو برخی از افراد هم عصر خود دارد. ضمنا تشابه اسمی او با چند شاعر دیگر موجب شده است برخی فهرست نویسان دچار اشتباه شده، اشعار والههای دیگر را نیز به نام او ثبت کنند. در این نوشتار درصدد زدودن غبار از چهره این شاعر شیرین سخنیم.
Ali Qoli Khan Valeh Daqestani is one of the twelfth century (AH) poets who was born in 1124 in a Daqestani family and went to India in 1146. In India، he entered the court of Gurkani kings and did military as well as court jobs until 1170 when he died. His Divan consists of 12 odes، 199 sonnets، 8 Qet’ehs، 5 Mathnavis، 476 quatrains، 20 couplets and 36 one-verses which are in all not exceeding 3170 Persian stanzas and a few Turkish and Urdu verses. Most of his poems are in the form of sonnet and quatrain. In composing his poems، he paid attention to the manner of poets like Anvari in ode، Hafiz and Naziri Nishaburi in sonnet and Nizami Ganjavi in Mathnavi. Most of his poems are romantic and for showing separation from his beloved Khadijeh Sultan، the very person who made him Valeh. She was the daughter of his uncle and they had been grown with each other from childhood. The invasion of Afghans and the Nadir’s dominance over Isfahan separated them and led to his infatuation and finally compulsive immigration to India. The description of this sad separation has been reflected vastly in his poems as well as the works of his contemporaries like Mathnavi “Valeh and Sultan” by Faqir Dehlavi. In spite of possibility of well living in India، he had a very simple and dervish-like living and accompanied the poor. He is a Shiite poet and has some poems in praise of Imam Ali and satire of some of his contemporaries. The similarity of his name with other poets has led some catalogue-makers into mistake and consequently the poems of other Valehs have been recorded under his name. This article aims to shed light on some corners of his life and career.
خلاصه ماشینی:
com(( دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قمتاریخ وصول: 29/2/1392 تاریخ پذیرش: 29/9/1393 مقدمه واله داغستانی یکی از شاعران و نویسندگان قرن دوازدهم هجری است که از یک خانواده داغستانی مهاجر در اصفهان متولد شد و در آغاز جوانی مجبور به ترک یار و دیار شده، راهی سرزمین هند گردید و تا آخر عمر چهل و شش سالۀ خود در همان جا اقامت گزید.
عـم نـیـز پـی خـدیـجـه سـلـطـانزیـن سـان الـقـصه آن دو کوکب آراسـت بـه خـانـه اش دبـسـتـانبـودنـد ز هـم جـدا بـه مـکـتـب (فقیر دهلوی، 1354: 42) اگر چه برخی منابع و تذکرهها (آرزو، 1383: 1811؛ گلچین معانی، 1369: 140؛ گوپاموی، 1382: 225) و فقیر دهلوی، 1354: مقدمه) نوشتهاند: این دو به یک مکتب میرفتند و همدرس بودند و عاشق و دل داده یکدیگر شدند اما واله به جدایی خود از دخترعمویش در لحظات حضور در مکتب اشاره کرده: در طـالـع مـا دو یــار جــانــیایــام ز عـهـد کــودکـی مــان چــون بـــود فــراق جـــاودانــیکـم کـم مـی داد خـو بـه هجــران (واله داغستانی، 1384: 2539) مشکلات از آنجا آغاز شد که در 1133 هـ .
از طرفی واله را نیز به اندازه فرزندان خود دوست داشت: از بـس کـه بـه والـهـش نـظـر بــود ز اولاد خودش عزیزتر بود (فقیر دهلوی، 1354: 71) به مادر واله پیشنهاد داد که بهتر است آداب و رسوم و تکلفات رسمی را کنار گذارده این دو بیدل را به آسانترین روش به هم برسانیم.
فقیر دهلوی نیز در خلاصهالبدیع خود که واله آن را در ریاضالشعرا به طور کامل آورده است، بدون ذکر نام همسر واله، در دو رباعی به ازدواج او اشاره کرده، برای آن ماده تاریخ نوشته است.