چکیده:
تشکیل دولت صفاری، سرآغازی در تاریخ ایران بعد از اسلام به شمار میآید.تشکیل
دولتی از میان طبقات فرودست و بیتکیه بر پشتیبانی معنوی خلافت عباسی، راهی تازه
بود که یعقوب لیث با استفاده از شمشیر و زور عیاران خود، آن را گشود.مقالهای که پیشرو دارید، به بررسی زمینههای تاریخی برآمدن دولت صفاری و
چگونگی شکلگیری آن در نیمه قرن سوم هجری و همچنین آثار و پیامدهای ظهور این دولت
در صحنههای مختلف سیاسی، اجتماعی و دینی تاریخ ایران پرداخته است.بهرهگیری از
موقعیت جغرافیایی سیستان و آشوبهای سیاسی-نظامی آن، تشکیل ارتشی از عیاران، مطوعه
و خوارج و به کارگیری آنان برای افزایش ثروت و اقتدار سیستان، هسته اصلی و مرکز ثقل
عملکرد یعقوب لیث و دولت صفاری است.چنین موقعیت مستحکمی در سیستان، در آغاز
بینیازی این دولت را از همکاری و کسب حمایت معنوی خلفای عباسی و به دنبال آن،
طاهریان، در پی آورد و در ادامه راه صفاریان را به براندازی طاهریان و درگیری و
نبرد رودررو با عباسیان سوق داد.علیرغم شکست صفاریان در برابر سپاه خلیفه، عباسیان
ناچار از به رسمیت شناختن قدرتهایی شدند که بیاجازه آنان رشد کرده بودند.این درسی
بود که حکومتهای پس از صفاریان، آن را به خوبی آموختند و آن را سرلوحه ارتباط خویش
با خلافت عباسی قرار دادند.
خلاصه ماشینی:
"بهرهگیری از موقعیت جغرافیایی سیستان و آشوبهای سیاسی-نظامی آن، تشکیل ارتشی از عیاران، مطوعه و خوارج و به کارگیری آنان برای افزایش ثروت و اقتدار سیستان، هسته اصلی و مرکز ثقل عملکرد یعقوب لیث و دولت صفاری است.
برخی از آنان همچون«بابک»و«مازیار»در ادامه حرکتهای نظامی- اجتماعی گذشته، دست به کار نبردهای خونین شدند 4 و گروهی دیگر، دهقانان و اعیان ایراین و«طاهریان»به نمایندگی از آنان، در رابطهای انتفاعی و دو سویه، قدرت را در خراسان و مناطق وسیعی از ایران به دست گرفتند و حدود پیجاه سال با تکیه بر عهد و منشور خلفای عباسی، مجری سیاستهای حاکمیت و خلافت در این نواحی، بویژه در سرکوبی نهضتهای مردمی، شدند.
عیاران 23 که با یاری طبقات فرودست و متوسط شهری تشکیلات خود را سازمان داده بودند، در یک برنامهریزی دقیق و بلندمدت برای تصاحب قدرت در سیستان، ابتدا در قالب همکاری با مطوعه 24 و با سودجویی از چهره مذهبی آنان، خوارج و کارگزاران طاهریان را از صحنههای سیاسی و نظامی سیستان بیرون کردند و آنگاه با تقویت عناصر هواهخواه خود در درون اتحادیهشان با مطوعه و همچنین بهرهگیری از نقاط ضعف رهبران مطوعه 25 تمام قدرت را یکسره در اختیار خود گرفتند و دولت صفاری را به وجود آوردند.
هنگامی که سامانیان که همچون طاهریان بر دهقانان و زمینداران محلی تکیه داشتند و همواره با عباسیان راه اطاعت و سازگاری در پیش گرفته بودند 37 شایستگیهای خود را به نمایش گذاشتند و توانستند در برابر صفاریان درایستند، به سهولت و سرعت از سوی خلیفه عباسی و اعیان و اشراف خراسانی مورد استقبال و پشتیبانی قرار گرفتند و منشور حکومت به نام آنان صادر شد 38 ."