چکیده:
کانت در «نقد قوة حکم»، امر زیبا را در چهار دقیقه متناظر با احکام منطقی بررسی میکند. او در دقیقة سوم بر مبنای تحلیل مفهوم کلیدی «غایتمندی»، به تعریفی فرممحور از زیبایی یعنی غایتمندی بدون غایت (غایتمندی ذهنی) میرسد. در ذیل همین دقیقه، دو مفهوم «زیبایی وابسته» و «ایدهآل زیبایی» نیز مطرح میشود که داوری زیباشناختی در هر دوی آنها بر مبنای غایتمندی عینی است و مفهومی دال بر چیستی عین و کمال عین موافق با آن برای داوری پیشفرض گرفته میشود. این پیشفرض در زیبایی وابسته، کمال عین و در ایدهآل زیبایی، مفهوم حاصل از جمع ایدة عقلی و ایدة متعارف زیباشناختی است؛ اما این دیدگاه متعارض با این اصل زیباشناختی کانت است که داوری دربارة امر زیبا صرفا بر یک غایتمندی ذهنی متکی است. این نوشتار با بررسی مفهوم غایتمندی و نوع غایتمندی عینی در زیبایی وابسته و ایدهآل زیبایی، درصدد تبیین چگونگی ارزش زیباشناختی این دو مفهوم و در نهایت بررسی نقاط اختلاف و اشتراک آنها با یکدیگر میباشد تا جایگاه این دو مفهوم در فلسفة کانت مشخص شود.
خلاصه ماشینی:
اين پيش فرض در زيبايي وابسته ، کمال عين و در ايده آل زيبايي، مفهوم حاصل از جمع ايدة عقلي و ايـدة متعارف زيباشناختي است ؛ اما اين ديدگاه متعارض با اين اصل زيباشناختي کانت است کـه داوري دربـارة امر زيبا صرفا بر يک غايت مندي ذهني متکي است .
(Allison, 2001, 215) در ديدگاه کانت ، حکم تأملي ذوقي از چند جهت به اصول خاص خود متوسل ميشـود: به هماهنگي آزاد قوا به عنوان بنيان اين حکم (علت صوري)؛ به قوة احساس بـه عنـوان محتـوا (علت مادي)، که حکم در رابطه با آن يک لذت خاص را به عنوان يک حالت برتر تعيين مي کند؛ به صورت غايت مندي بدون غايت (علت غايي)؛ و بالاخره به تمايل خـاص بـه امـر زيبـا (علـت تامه )، که احساس امر زيبا از آن به وجود ميآيد(٦٥ ,١٩٨٤ ,Deleuze).
بايد به اين امر توجه داشت که تمييز گذاشتن بين اين دو نوع زيبايي، براي رده بندي اشياء نيست ، بلکه تمايزي بين دو قسم درک مختلف از کل مقرون به غائيت است و چيزي به نام اعيان زيباي آزاد و وابسته به نحو ذاتي وجود ندارد، بلکه يک عين بر مبناي آگاهي سوژة متأمل و متن ميتواند هم به عنوان زيبايي آزاد و هـم بـه عنـوان زيبـايي وابسته داوري شود(٢٢٢ ,١٩٩٧ ,Guyer).
در ايده آل زيبايي نيز از يک سو ايدة عقلي خلوص آن را ميکاهد و از سوي ديگر وجود ايدة متعارف کـه محصـول قـوة خيـال و بازي آزاد آن با قوة فهم بر مبناي داده هاي تجربي است و صورت ذوقي محض به شمار مـيرود، به آن ارزش زيباشناختي ميدهد.