چکیده:
ورود آشپزخانة مدرن به ایران و عمومی شدن آن در دهة 1330 مفهوم نوین «آشپزخانه به منزلة قلب خانه» را وارد زندگی روزمرة زن ایرانی نمود. در این مقاله، از طریق پیمایش کیفی و تحلیل تطبیقی پاسخها، جنبههای گوناگون مفاهیم فرهنگی آشپزخانه در زندگی معاصر در قیاس با سبک پیشین زندگی، مورد مطالعه قرار گرفته است. تمرکز این مطالعه بر خانوادههای مذهبی در شهر قم بوده است. طی این بررسی مشخص گردید که سه گسترة معنایی باید برای توضیح مفاهیم فرهنگی ـ اجتماعی آشپزخانه در زندگی زنان مسلمان ایرانی در نظر گرفته شود: از فضای شخصی با محرمیت ویژه (برای زنان) تا یک فضای زندگی خانوادگی، از یک فضای خدماتی تا یک فضای سرشار از روح زندگی و از یک مکان مقدس تا یک مکان عادی که دارای تداعیات خاص خود در زندگی زنان مسلمان ایرانی است. بهعنوان یک نتیجه، این امر قابل ذکر است که اکنون تصویر ایدهآل از آشپزخانه در متن فرهنگی مورد بحث، یک فضای شخصی زنانه و در همانحال، یک مکان موقتی خصوصی خانوادگی است که البته فاقد همهجانبگی کیفیت فضای زندگی مربوطه تصور میشود.
خلاصه ماشینی:
٧. ١٩ اگر توجه کنیم که الگوی آشپزخانة جدا از زندگی خانوادگی ، یک الگوی رایج در میـان ملل شرقی است و سوابق تاریخی آن تـا هـزارة سـیزدهم پـیش از مـیلاد (نگـاه کنیـد بـه ٢٠٠٤ ,Snodgrass ذیل Design) و در ایران به حدود ٧٠٠٠ سال پیش (ملـک شـهمیرزادی ، ١٣٧٤) نیز می رسد، آنگاه این سؤال پبش می آید که چرا این الگو تا هزاران سـال از سـوی مردم ، تغییر داده نشده و تغییر اخیر ـ تحول به سوی آشپزخانة پیوسـته بـا فضـای زنـدگی (آشپزخانة اوپن )ـ از کجا آمده است ؟ اخیرا این تحلیل مطرح شده است که «آشپزخانة باز» در خانه های معاصر ایران ، الگویی است مطابق با نیازهای زندگی معاصر که در آن آشپزخانه فعال ترین بخش خانه و مرکز حضور اعضای خانواده است و نیز واکنشی است به دخمه ای بودن و دور از دسترس بودن «مطبخ » گذشتة ایرانی و ایـن یـک راه حـل اجتمـاعی (و بـه تعبیری درونزا) در ایران دانسته می شود (عینی فـر، ١٣٩٠، حـائری ، ١٣٨٨، گـل نیـا، ١٣٩١).
٤ و بویژه ص٣١٠ به بعد)؛ ثانیا محدودة همان کارها نیـز هرگـز در فضـای تاریـک آشـپزخانه محدود نمی شده است و بسیاری از کارها در حیاط ، کنار حوض و ایوان صورت می گرفتـه است ؛ حتی در خانـه هـای بزرگتـر، فضـایی سـقف دار و بـا نـورگیری سـقفی ، بـه عنـوان «حوضخانه » (جبل عاملی ،١٣٧٤) یا «شربت خانه » (کولیوررایس ، ١٣٦٦: ١٣٣)، محل انجـام کارهایی مانند ظرفشویی یا درست کردن قلیان و آماده کردن سماور بوده که کیفیت فضایی مناسبی داشته است ؛در بررسی حاضـر ایـن توزیـع عملکردهـای خـدماتی را مـی تـوان از پاسخ های سه زن مسن تر مورد مصاحبه ، درباره آشپزی ، ظرفشویی و رختشویی مادرهایشان ، نیز برداشت کرد.