چکیده:
نهضت اسلامی جنگل، یکی از نهضت های ضداستبدادی و ضداستعماری تاریخ معاصر است که در
سال 1293 ش (1333 ق / 1915م) آغاز و به مدت هفت سال ادامه یافت. رهبر، کارگردان، و
شخص اول نهضت جنگل، شهید میرزا کوچک خان جنگلی است که یک روحانی روشن فکر، آگاه،
مبارز و فداکار بود. نویسنده معتقد است که میرزا کوچک خان، فرزند حوزه علمیه شیعه
بوده و در این پایگاه دینی تربیت شده است. همین عنصر مهم، نقشی حیاتی در «اسلامی
بودن نهضت او»، «تقید به فرایض دینی و اخلاق اسلامی»، «دوری از فساد
روشن فکرنمایان»، «مبارزه با انگلیس و شوروی کمونیستی»، «صداقت سیاسی»، «ستیز با
کفار»، «همراهی با قرآن»، «توکل بر خدا»، «تکیه بر شعارهای قرآنی»، «استبداد و
استعمارستیزی» و «زهد و قناعت» سردار جنگل داشته است.
خلاصه ماشینی:
"([84]) دکتر سید جلال الدین مدنی در ارتباط با تلاش در جهت استحاله نهضت اسلامی جنگل از سوی بیگانگان، می نویسد: اولین ضربه به نهضت اسلامی ملی جنگل وقتی صورت می گیرد که انقلابیون روسیه از قفقاز و آذربایجان درصدد برمی آیند که از پایگاه مردمی نهضت استفاده کنند و آن را تصرف و تصاحب نمایند و وقتی کمیته با شرکت اعضای جدید وارد شده از خارج به جای هیأت اتحاد اسلامی تشکیل می شود و وقتی جمهوری اعلام می شود، هرچند رهبر نهضت سعی دارد آنها را از تبلیغات کمونیستی باز دارد و وقتی در قرارداد تصریح می کند که باید عقاید و افکار مردم ایران ملحوظ باشد و باید نهضت همچنان که در اهدافش بوده پیشرفت نماید و قول می دهند که به همین ترتیب اقدام کنند، به محض اینکه اندک قدرتی پیدا کردند به هیچ یک از تعهدات خود پایبند و مقید نماندند و هر چه توانستند به سوی اهداف خود، که خلاف اسلام و خلاف اصول استقلال و حاکمیت کشور بود، عمل کردند تا به آنجا که طرح کودتایی علیه سران اصلی نهضت ریختند و آن را در حد زیادی به مورد اجرا گذاشتند.
شوروی که از نفوذ در نهضت جنگل و به دست گرفتن رهبری آن و تبدیل آن به یک حرکت کمونیستی ناامید شد و پایداری روحانی مبارز میرزا کوچک خان جنگلی را در عقاید اسلامی خویش و فداکاری او در دفاع از مکتب اسلام و احقاق حقوق مردم مسلمان مشاهده کرد به همکاری با حکومت سلطنتی استبدادی و یاری رضاخان میرپنج در تلاش برای نابودی نهضت جنگل و به شهادت رساندن میرزا کوچک خان جنگلی روی آورد و همان گونه که روسیه تزاری با نهضت جنگل مبارزه کرده بود، شوروی انقلابی کمونیستی نیز در کوشش برای شکست این نهضت همراهی کرد و اتحاد مثلث شوم انگلیس، شوروی و رضاخان موجب سقوط نهضت اسلامی جنگل گردید."