چکیده:
تغییرات اجتماعی- اقتصادی دهههای اخیر عدم تعادل ناحیهای و تمرکز بیش از حد امکانات در برخی نقاط (کوژهای توسعه) و محرومیت دیگر نقاط (مغاک عقبماندگی) را در پی داشته است. برای تعدیل در پراکنش شاخصهای توسعه، برنامهریزی جامع توسعهپذیری مناطق با هدف ارایهی الگوی مناسب برای توزیع متعادل خدمات، جمعیت و سکونتگاهها (تعادل فضایی) ضرورت مییابد. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی و سنجش درجهی توسعه یافتگی یا نحوهی برخورداری شهرستانهای کل کشور از 30 شاخص ترکیبی؛ جمعیتی، کالبدی، زیربنایی، اجتماعی– اقتصادی و بهداشتی– درمانی است، جامعهی آماری پژوهش، 336 شهرستان کشور بر اساس آمار سال 1385 میباشد. بر این اساس 30 شاخص مورد بررسیبا بهرهگیری از روشهای متداول سنجش سطح توسعهیافتگی شامل تحلیل عاملی، تاپسیس و موریس مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و نتایج حاصل از تحلیلهای صورت گرفته با استفاده از روش میانگین رتبهای ترکیب گردیده است. برای نیل به این مهم، شاخصهای مورد مطالعه با استفاده از روش تحلیل عاملی به 8 عامل تقلیل یافته و به صورت ترکیبی در عوامل معنی دار ارائه گردیدهاند. بر این اساس از عامل اول و دوم که دارای درصد بارگیری بالاتر از 10 درصد بودند؛ استفاده شده و بقیهی عوامل از تحلیل حذف شدند. همچنین با بهرهگیری از شاخص ترکیبی موریس و تکنیک تاپسیس چهار سطح برخورداری مشخص و نحوهی پراکنش شهرستانها در سطوح ارائه شده تشریح گردیده است. نهایتا با استفاده از اولویتبندی رتبهها روشهای مذکور ادغام و سطوح چهارگانه برخورداری (ورابرخوردار، فرابرخوردار، میان برخوردار و فروبرخوردار) ایجاد و جایگاه هر یک از شهرستانها در این سطوح مشخص شده است. نتیجهی حاصل از رتبهبندی نهایی نشان میدهد که 112 شهرستان سطح میان برخوردار و 90 شهرستان فروبرخوردار بیشترین تعداد شهرستانهای کشور را به خود اختصاص دادهاند.
In recent decades، social and economic changes have been caused regional imbalance and over centralization of facilities in some places (convexity development) and deprivation in other places (backwardness abyss). To balance dispersion of developmental indices، an exhaustive planning for region development is needed to present an appropriate pattern for balanced distribution of services، population and residences (spatial balance). The present study is established to evaluate developmental degree or the way through which the cities of the whole country may affect 30 combinational indices including; demographic، skeletal، infrastructural، social-economic and health-medicinal. Statistical population of the research includes 336 cities of country and is based on the statistics of 2006. Thirty studied indexes were analyzed and investigated by using the typical development level measuring methods including; factorial analysis، TOPSIS and Morris. The results have been merged by the use of sequence average method. To achieve the purpose، the indexes study were modified into 8 factors by using factorial analysis method and presented in combinational form in significant factors. Only the first and the second factors loading ten percent higher than the other factors that were used. Four levels of cities were determined by using Morris and TOPSIS indices. Finally، by prioritizing the sequences، the four phases of enjoying (Highly-developed، developed، moderately-developed، under-developed) were developed. The results of final ranking showed that 112 moderately-developed and 90 under-developed cities are existed in country.
خلاصه ماشینی:
"برای نیل به این مهم پس از بیان چارچوب مفهومی موضوع با بهره گیری از تکنیک ها و روش های متداول سنجش سطح توسعه یافتگی شامل تحلیل عاملی، تاپسیس و موریس ؛ سطح برخورداری شهرستان ها مورد تحلیل قرار گرفته و نهایتا با استفاده از تکنیک اولویت بندی رتبه ها روش های مذکور ادغام و سطوح چهارگانه برخورداری ایجاد و جایگاه هر یک از شهرستان ها در این سطوح مشخص گردیده است .
الگوی موریس : برنامه ی عمران سازمان ملل الگویی برای درجه بندی نواحی از لحاظ توسعه یافتگی کالبدی- انسانی به کار برده است ، این مدل قابلیت گسترش و جایگزینی در فضاهای مورد برنامه ریزی در مقیاس های مختلف و متنوع را دارا است (حسین زاده دلیر، ١٣٨٧: ١٥٢) همچنین مدل موریس ، با استفاده از اطلاعات در دسترس برای هر واحد سکونتگاهی، جایگاه توسعه یافتگی هر واحد را بر حسب هر کدام از شاخص های انتخابی مشخص میکند و در نهایت ، از روش تحلیل شاخص توسعه ، میانگین مجموع شاخص ها را به گونه ای ساده و درخور توجه تعیین میکند و سپس به رتبه بندی سکونتگاه ها میپردازد (بدری و همکاران ، ١٣٨٥: ١٢١).
/ / شکل ١- سطوح برخورداری شهرستان ها در عامل های اول و دوم ، تکنیک تحلیل عاملی بررسی الگوی توزیع شهرستان ها با استفاده از تکنیک تاپسیس : در این تکنیک مقادیر عددی٣٠ شاخص مزبور و وزن شاخص ها که با استفاده از آنتروپی شانون تعیین شده است ، به عنوان ورودی الگوریتم در نظر گرفته شدند و پس از تعیین راه حل ایده آل مثبت و راه حل ایده آل منفی، میزان نزدیکی هر یک از شهرستان ها به راه حل ایده آل محاسبه شده و امتیازات حاصل از این فرآیند، مبنای رتبه - بندی قرار گرفته است ."