چکیده:
انقلاب مشروطیت یکی از حوادث مهم و تأثیر گذار در تاریخ ایران است که در به ثمر رسیدن این انقلاب، افراد، گروه ها و طیف های مختلفی نقش داشتند؛ اما بعد از پیروزی انقلاب و پیش آمدن استبداد صغیر و به دنبال آن فتح تهران و بازگشت مشروطیت در24 جمادی الاخر 1327 بعضی از این گروه ها و افراد دچار تندروی ها و تکروی هایی شدند، چرا که انقلاب را در رسیدن به اهدافش ناکام می دانستند. به همین دلیل به زعم خودشان دست به اقداماتی علیه عوامل داخلی و سر سپردگان خارجی زدند، از جمله این افراد میرزا ابراهیم خان منشی زاده است که همراه با دوست خود اسدالله خان ابوالفتح زاده کمیته مجازات را تشکیل داد. هدف از این پژوهش بررسی روند سیر مبارزات سیاسی و آزادیخواهی میرزا ابراهیم براساس اسناد و منابع تاریخی است که به روش توصیفی - تحلیلی تبیین گردیده تا به سوالات زیر پاسخ گوید: منشی زاده چرا به نهضت مشروطه پیوست؟ در روند پیروزی و اعاده مشروطیت چه نقشی داشت؟ میرزا ابراهیم خان از چه طیفی بود و دارای چه جایگاهی در بین رجال بود؟ و بر اساس چه اعتقاد و مبانی فکری اقدام به تشکیل کمیته مجازات نمود و به چه سرنوشتی دچار شد؟
خلاصه ماشینی:
"با رسیدن خبر انقلاب گیلان به میرزا ابراهیم خان منشی زاده ، او با اسم مستعار به عنوان دکتر بـه همراه اسد الله خان ابوالفتح زاده که به اسم ابوالبرکات دعا نویس عمامه ای بزرگ بر سر نهـاده بـود از تهران خارج شدند و از راه کوه های طالقان به تنکابن رفته و از همـان جـا رهسـپار مازنـدران و رشـت شدند و به مجاهدین گیلان پیوستند (ملک زاده ، همان ، ج ۴: ۷۴۲) و در کمیسیون جنـگ کـه از سـوی کمیته ستار برای نظارت بر عملیات جنگی و اداره نظامی شهر تشکیل شده بود، عضـویت یافتنـد و بـه همراه دیگر مجاهدین و قیام کنندگان به فعالیت پرداختند، چرا که کمیته ستار نقشه حمله به پایتخت را ریخته بود و خود را آماده می کرد (اتحادیه (نظام مافی ، ۱۳۶۱: ۱۸۶) البته در این زمان منشـی زاده بـه همراه علی اکبر دهخدا و معاضد السلطنه عازم پاریس شدند؛ اما حضـور منشـی زاده در صـف فـاتحین تهران نشان می دهد که این سفر مدت زیادی طول نکشیده است .
ابوالفتح زاده ، منشی زاده و مشکوه الممالک در برخی از جلسـات آن هیـأت شـرکت داشـتند کـه احتمالا نحوه اداره مجاهدین را بررسی می کردند (همان : ۱۸۰) در همین زمان هیأت مدیره موقتی کـه در صدد برگزاری انتخابات دوره سوم مجلس شورای ملی بود، سعی کرد با معرفـی افـرادی بـه مـردم ، نمایندگان آگاهی به مجلس راه یابند که میرزا ابراهیم خان منشی زاده جزو افراد معرفـی شـده در ایـن لیست بود (سند شماره ۱۵) منشی زاده هر چند در این لیست قرار گرفت ؛ اما نتوانست به مجلس شورای ملی راه یابد، ولی در تاریخ پنجم ربیع الاول ۱۳۲۸ از طرف وزارت داخله به ریاست نظمیه فارس منصوب گردید و تـا مـدت هفت ماه در این مسؤولیت در شیراز به سر برد (نامه های مشروطیت و مهاجرت ، ۱۳۸۵: ۳۵۳)."