چکیده:
کتاب الصحیح من سیرة النبی الأعظم، تألیف سید جعفر مرتضی عاملی، یکی از مهمترین منابع در مطالعات سیره شناسی است که در آن از روشهای گوناگون تاریخی استفاده شده است. در این نوشتار، روشهای عاملی در ارزیابی احتمالات تاریخی در کتاب الصحیح، شناسایی، دستهبندی و برای هریک، نمونهای ذکر شده است. ارزیابی احتمالات تاریخی توسط عاملی را میتوان در سه مورد ذیل دستهبندی کرد: 1. ترجیح یک احتمال تاریخی، مانند: ترجیح احتمال سازگار با شخصیت فرد مورد نظر، ترجیح احتمال هماهنگ با تصریح روایت تاریخی، ترجیح احتمال با رد یکی از دو احتمال معارض، ترجیح احتمال با استناد به روایات مشابه دیگر و یا تواتر روایات، ترجیح احتمال مطابق با ذوق و سلیقه؛ 2. رد یک احتمال تاریخی، مانند: رد احتمال بدون دلیل، رد احتمال با استناد به شخصیت فرد مورد نظر و یا سیاق روایات، رد احتمال مخالف با ظاهر روایت؛ 3. رد توجیه دیگران، مانند: رد توجیه متناقض با صریح روایت، رد توجیه جمع بین روایات متناقض با استناد به قول بزرگان صحابه و تابعین.
خلاصه ماشینی:
"٣. مخالفت با ظاهر روایت عاملی، در ارزیابی روایات تاریخی، پس از طرح احتمالات گوناگون ، احتمالی را که با ظاهر کلام مخالف باشد، نمیپذیرد؛ به عنوان مثال ، وی درباره روایت حضور دو زن به نام های «ام سلمه » و «اسماء بنت عمیس » در مراسم عروسی حضرت زهرا ، پس از طرح احتمالات گوناگون درباره «ام سلمه » ـ از قبیل اینکه کنیه اسماء دختر یزید انصاری، ام سلمه بود؛ بنابراین ، شاید راویان یک بار از او با نام ام سلمه و بار دیگر با نام اسماء تعبیر کرده اند ـ در پایان مینویسد: ممکن است ام سلمه در مراسم ازدواج فاطمه در ذی الحجه سال دوم هجری حضور داشته است ؛ زیرا نویسنده الإستیعاب میگوید: رسول خدا در شوال سال دوم هجری پس از بدر با ام سلمه ازدواج کرد؛ پیش از بدر 31 هم گفته اند.
٤. استفاده از سیاق کلام عاملی، در ارزیابی روایات تاریخی در چند مورد با استناد به سیاق کلام روایات تاریخی ، به رد احتمالات پرداخته است ؛ برای مثال ، وی درباره روایتی که ابن کثیر میگوید: «به تواتر معلوم است که پیامبر در حجره مخصوص عایشه دفن شد»٣٦، به روش های مختلف به نقد و رد آن پرداخته و این احتمال را که مقصود از حجره عایشه ، خانه جدید او باشد، با استناد به اینکه سیاق کلام ناظر به حجره زنان پیامبر است که پیش از وفات 37 پیامبر به آنان اختصاص داده شده ، صحیح نمیداند."