چکیده:
یکی از مسائلی که همواره مورد سوال و شبهه بوده است، نقش علمای طراز اول و مراجع تقلید در مسائل سیاسی بویژه نهضت امامخمینی و انقلاب اسلامی بوده است. در این مقاله به دنبال پاسخ به این سوال هستیم. البته با توجه به گستردگی بحث، به بررسی نقش مراجع و علمای طراز اول نجف و قم پرداختیم. با بررسی اسناد تاریخی به این نتیجه رسیدیم که در طول دوران نهضت از سال 1341 تا پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 تقریبا عموم مراجع تقلید در قم و نجف با تشکیل جلسات مشورتی، صدور اطلاعیه و بیانیه، ارسال تلگراف به مسئولین حکومتی، پاسخ به استفتاءهای مختلف سیاسی و حضور در برخی تحصنها و تجمعهای سیاسی به درجات مختلف در پیشبرد و حمایت از نهضت امامخمینی قدّس سره و انقلاب اسلامی نقش داشتند. هرچند اختلاف سلیقه در روشها و حدود مقابله با رژیم کمابیش در میان آنها وجود دارد، اما نمیتوان به هیچیک از این مراجع، عناوینی مثل «غیرسیاسی بودن» یا «طرفدار جدایی دین از سیاست» و یا «مخالفت با تشکیل حکومت اسلامی» نسبت داد.
One of the frequently questioned and doubted issues has been the role of senior scholars and grand ayatollahs in political issues especially Imam Khomeinis movement and the Islamic Republic of Iran. We are looking for answer to this question in this paper. Since we are dealing with an extensive discussion, the role of grand ayatollahs and senior scholars of Najaf and Qom were studied. By analyzing the historical documents we came to this conclusion that during the movement from 1962 to the victory of the Islamic Republic in 1979, almost the majority of the grand ayatollahs contributed in promotion and support of Imam Khomeinis movement and the Islamic Republic in various degrees in Qom and Najaf by holding consultative meetings, issuing notifications and declarations, sending telegraphs to the governmental authorities, answering different political inquiries, being present in some sanctuaries, and political gatherings. Although there are disagreements among them to some extent on methods and limitations to fight against the previous regime, none of the titles such as being nonpolitical, advocate of separation of religion from politics and opposition to formation of Islamic government could be attributed to these grand ayatollahs.
خلاصه ماشینی:
تداوم نهضت در قالب اعتراض به اقدامات مختلف رژیم و همپیمانانش از این تاریخ تا واقعه فوت مشکوک حاج آقا مصطفی فرزند امام در سال 1356، اقدامات مختلف مراجع و علمای طراز اول در تداوم نهضت و مقابله با رژیم به شکلهای مختلف مثل سخنرانی؛ صدور اعلامیه به مناسبتهای مختلف مانند مقابله با تأسیس سینما در قم توسط آیتالله مرعشی و آیتالله گلپایگانی، مخالفت و اعتراض آیتالله شیرازی به اولوالامر خواندن شاه ازسوی معاون نخستوزیر (1344)، (مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1369: 1 / 241) مخالفت مراجع با وضع قوانین ضد اسلامی در حقوق خانواده (1345)، صدور اعلامیه توسط مراجع مثل حضرات آیات حکیم، میلانی، مرعشی و گلپایگانی در حمایت از فلسطین و مقابله و جهاد با رژیم اشغالگر قدس (1346)، اعتراض به آتشزدن مسجد الاقصی (1348) و هشدار نسبت به اوضاع دردناک جهان اسلام (1349)، تحریم جشنهای 2500 ساله شاه (1350) (همان، 1374: 5 / 132)، صدور اعلامیه و اعتراض به دستگیری مبارزین از کسبه، دانشگاهیان و روحانیون (1351) و صدور اعلامیه و اعتراض به شهادت مبارزین مثل آیتالله سعیدی و برگزاری مجلس ختم برای آنها، اعلام حرمت فروش اراضی مزروعی موقوفات عام توسط دولت (1350)، صدور فتاوا و اعلامیه علیه بهاییت و معاملات اقتصادی با آنها و به نفع آنها (1352)، اعلامیه در مورد جنگ اعراب و اسرائیل و حمایت از ارتش مصر و سوریه (1352)، تحریم عضویت در حزب رستاخیز (1353)، اعتراض به تهاجم نیروهای رژیم به مدرسه فیضیه (1354)، حمایت از مبارزات مردم لبنان (1354)، اعتراض به تغییر تاریخ هجری به شاهنشاهی (1354) و ...