چکیده:
یکی از مباحث مهم علوم قرآنی، بحث قرائات و تواتر آن است. اهمیت این بحث از آن روست که قائلان به تواتر قرائات با استشهاد به لزوم تواتر قرآن، لازم میدانند قرائات نیز همچون متن قرآن دارای تواتر باشد؛ زیرا تحقق تواتر متن قرآن تنها از راه تواتر قرائات ممکن است. آنها ادله ای نیز بر اثبات تواتر قرائات اقامه کرده اند، لکن این ادله معتبر نیست و پیش فرض قائلان آن نیز که بر اتحاد قرآن و قرائات است، مخدوش است؛ از این رو، می توان گفت دلیل معتبری بر تواتر قرائات اقامه نشده است. با بررسی تاریخچه طرح این اصطلاح در کتب علوم قرآنی و کتب اصولی، چنین به دست می آید که انگاره تواتر قرائات از سوی متاخران از دانشمندان اهل سنت مطرح گشته است و آنچه به درستی در عبارات پیشینیان به چشم می خورد، اصطلاح شهرت قرائات است. تفاوت شهرت قرائات با تواتر قرائات در آن است که تواتر مصطلح، به معنای متواتر بودن سند قرائات تا پیامبر اکرم است، ولی قرائت مشهور به قرائتی گفته می شود که در میان عامه مردم مقبول واقع شده و مردم آن را از نسلی به نسل دیگر منتقل کرده باشند، و این قرائت طبق نظر صحیح، همان قرائت عاصم به روایت حفص است.
خلاصه ماشینی:
زمان و علت پیدایش اصطلاح تواتر قرائات با توجه به تصریح ابوشامه (٦٦٥ق ) در المرشد الوجیز و ابن جزری در النشر بـه اینکـه اصطلاح تواتر از سوی بعضی از متأخرین مطرح شده است (ابو شامه مقدسی ، ١٤٢٤: ١٣٥ و ١٣٦؛ ابن جزری (الف )، بی تا: ١، ١٣) و با توجه به آنکه فخر رازی (٦٠٦ق ) قول به تواتر تمام قرائات را به اکثر نسبت می دهد، سپس به آن اشکال می کنـد (فخـر رازی، ١٤٢٠: ١، ٧٠) و ابن حاجب (٦٤٦ق ) نیز در کتاب مختصر الاصول ظاهرا با رویکردی انتقادی قرائات سبعة را در غیر امثال مد، اماله و تخفیف متواتر دانسته است (سبکی ، ١٤١٩: ٢، ٩١)، و بـا توجه به جست و جوی صورت گرفته که نتیجه اش، نبود اثری از قول به تواتر قرائات یا نقد و رد آن در کتب دانشمندان پیشین بود، می توان اطمینان یافت که مسئله تواتر قرائـات در قرن پنجم یا ششم مطرح شده و قبل از آن مطرح نبوده است .
تبیین نظریه دانشمندان متقدم در باب قرائات از مطالب مذکور در بررسی و نقد نظریه تواتر قرائات، به دست می آید که این قـول بـا مشکلی جدی روبه روست و علاوه بر آنکه تواتر قرائات طبق اسناد موجود در کتب قرائات و حدیث ، دفاعپذیر نیست و نیاز به توجیه دارد، معنا و محدوده آن نیز برای قائلان آن، روشن و متفق علیه نیست و قائلان و منکران آن، اقوال متعددی در این زمینه ارائه کـردهانـد؛ از این رو، به نظر می رسد با توجه به اینکه در کتب پیشینیان، اثری از قول به تواتر قرائات به چشم نمی خورد و با توجه به اشـکالات وارد بـر ایـن قـول، در صـورتی کـه بـه اصـطلاح دانشمندان متقدم در زمینه قرائات رجوع کنیم و اصطلاح تواتر را که بعدا وارد عرصه علـم قرائات شده است کنار بگذاریم ، می توان به یک نظر متفق علیه در مورد قرائات رسید.