چکیده:
شهرها به عنوان نوعی پدیده جغرافیایی ، نشاندهنده واقعیت های پایه ای و اساسی زندگی اجتماعی بـشر عصر حاضر می باشند؛ به نحویکه زندگی در فضای شهرها و حرکت به سمت شهرنـشینی بخـشی از حرکت تکاملی انسانها را شامل می شود. این حرکت و سکونت انسانها در فـضاهای شـهرها، زمینـه ایجاد تراکم جمعیت ، تداخل فضاها، مسائل و مشکلات و .... را به ویـژه در فـضاهایی کـه شهرنـشینی بدون برنامه تجربه کردهاند، به ارمغان آورده است . در میان راهکارهای پیش رو جهت کاهش مشکلات ناشی از این روند رو به رشد و سایر آسیب ها، شناخت مفاهیم مرزها، حریم ها و محدودههای موجـود در فضای شهری است . بر این اساس، مقاله حاضر با روشی توصـیفی و تحلیلـی بـه مفهـومسـازی و شناخت مفاهیم مرز، محدودهها و حریم ها در فضای شهر پرداخته و انواع آنها را بیان مـی کنـد. نتـایج حاصل از این تحقیق بیانگر آن است که فضای شهرها شامل انواع مرزها (مرزهای فردی؛ مرزهای اتاق در آپارتمان؛ مرزهای آپارتمان در ساختمان؛ ساختمان در فـضای شـهر؛ مرزهـای مالیـات و عـوارض شهری؛ مرزهای شهر و ...)، حریم ها (حریم افراد؛ حریم خصوصی ؛ حریم فضایی ؛ حریم منازل؛ حریم - ها در معماری؛ حریم محله ها؛ حریم شهر و .....) و محدودهها (محدودههای شهر؛ محدودههای محلی ؛ محدودههای منطقه ای؛ محدودههای نفوذ شهر و ...) می شود که تاکنون بـه آنهـا توجـه نـشده اسـت . باوجوداینکه ، مرزها، حریم ها و محدودهها در فضای شهرها در میزان حاکمیت ، مالکیت و صلاحیت با یکدیگر تفاوت دارند و با ایجاد شناخت و درک درست از مرزها، حریم ها و محدودههـای موجـود در فضای شهرها می توان زندگی معاصر در شهرها را که بسیار پیچیده و غیر نظاممند شده اسـت ، تـا حـد قابل توجهی نظاممند، آسایش بخش و امن کرد.
خلاصه ماشینی:
"برای شناخت بهتر مرزها در فضای شهر آنها را در سطوح مختلف در ذیل آورده شـده است هرچند باید توجه داشت که در مرزبندیهای موجود در فضای شهر دارا بودن یکی از مشخصه هـای فوق یعنی مالکیت ، صلاحیت و حاکمیت به عنوان مرزبندی در فضای شهر در نظر گرفته می شود: مرزهای فردی انسانها به طور ذاتی و فطری با یکدیگر فرق می کنند.
در اصل ، تحفف مفهوم بیرونی و اندرونی پاسخی معمارانه بـه فرمایـشات قرآن و احادیث در زمینه محرومیت و خواست های فطری ساکنین مسلمان است که همانا محجوب بـودن و دوری از چشم نامحرمان می باشند و در همان حال، حرمت و احترام میهمانان نیز رعایت می شود؛ بـدین ترتیب با حفظ حریم اهل خانه زندگی خانوادگی مختل نمی گردد و باعث افزایش آرامش و تعادل روانـی حقوق مالکانه صاحبان املاک در زیر زمین ملک خود بر پایه ماده ٣٨ قانون مدنی ایران و ماده ٥٥٢ قانون مدنی فرانسه اگر چه با تصویب مقررات شهرسازی چنانکه خواهیم دید محدود می شوند ولی اساس این حق به جای خود می ماند.
در ایران متخصصین چندی در رابطه با محله نظراتی داشته انـد کـه می توان ازجمله آنان به حسین شکویای اشاره کرد که معتقد است «محله از خانه های مجاور در یک فضای جغرافیایی خاص تشکیل شده به وجود آمده و خانوادهها نسبت به محله ی مسکونی همان احساس خانـه مسکونی خود را دارند و با ورود به آن خود را در یک محیط آشنا و خودی مثل خانـه روبـه رو مـی بیننـد» (شکوئی ، ١٣٦٥: ٤٤)."