چکیده:
گروهی از محققین نمودار تاریخی رشد و انحطاط تمدن اسلامی را چنین ترسیم می کنند: «تمدن اسلامی از قرن اول تا قرن پنجم قمری رو به ترقی بود؛ سپس رفته رفته تنزل کرد و با حمله مغول به حضیض مرگ باری افتاد و بسیاری از آثار بزرگ سیاسی و فرهنگی آن یکسره ویران شد؛ با این حال ، این تمدن از میان نرفت و بار دیگر اوج گرفت . در مرحله دوم ترقی که از آخرین دهه قرن هفتم تا پایان قرن یازدهم ادامه یافت ، در سرزمین اسلام بزرگ ترین امپراتوری های جهان ، یعنی امپراتوری ایران ، عثمانی و هند استقرار یافت . این مرحله از اعتلا بار دیگر از آغاز قرن دوازدهم تا اواسط قرن سیزدهم رو به افول گذاشت و اکنون تقریبا در همه سرزمین های اسلامی نشانه هایی از موج جدید بیداری اسلامی به چشم می خورد.» در حال حاضر گروه های اسلامی فعال ترین جریان های سیاسی جهان اند. علت این فعالیت جدی و فراگیر آگاه شدن مسلمانان از عقب ماندگی ها، توسعه نیافتگی ها و کاستی ها در جهان اسلام است . این آگاهی ها، آنان را به جنبش و تلاش بیشتر در صد ساله اخیر واداشت . این تلاش ، همان پدیده ای است که جنبش بیداری اسلامی می نامند. از آنجا که پدیده مذکور واجد تحولاتی است که امنیت جهان اسلام را متاثر خواهد کرد، ضرورت دارد مورد مداقه بیشتر قرار گیرد. پژوهش پیش رو تلاشی برای واکاوی و دقت در مفهوم شناختی و تبیین پدیده بیداری اسلامی به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار در وضعیت امنیتی جهان اسلام در دوران اخیر است . از این منظر مفهوم شناسی ، تبیین ماهیت ، اهداف و شاخصه های آن مهم ترین دغدغه این نوشتار است
خلاصه ماشینی:
"جز موارد پیش گفته می توان مؤلفه ها و شاخص های ذیل را برای بیداری اسلامی بیان کرد: اعتقاد به فاصله داشتن جامعه اسلامی از وضع مطلوب و برازنده آن ؛ اعتقاد به ضرورت رجوع به قرآن و سنت به عنوان مبنایی نو برای زندگی در دنیای جدید و توجه کردن به قابلیت ها و ظرفیت های عظیم نهفته در منابع دینی ؛ اعتقاد به ضرورت تلاش برای بازیابی هویت ملی ، فرهنگی یا دینی ازدست رفته ؛ مباهات به گذشته ای درخشان و تمدنی بزرگ ؛ احساس کوتاهی به انجام وظایف اسلامی ؛ احساس ضرورت رسیدن به راه حلی دینی برای ایجاد تعامل و تعادل بین سنت و مدرنیته ؛ اعتقاد به ناهمدلی غرب در مواجهه با جهان اسلام و به چالش کشیده شدن سرمایه و ارزش های خودی از سوی غرب سلطه گر و ضرورت واکنش نشان دادن به آن ؛ اعتقاد به ضرورت بازخوانی و بازفهمی متون دینی که از این موضوع می توان به عنوان یکی از بایستگی های معرفت شناسانه بیداری و احیاگری دینی سخن گفت .
در واقع این پدیده واکنش دینی اندیشمندان جوامع مسلمان در برخورد با فرهنگ و تمدن غربی است ؛ از این رو بیداری اسلامی جنبشی است که با شناخت واقعیت های موجود در جامعه اسلامی ، از دو قرن پیش آغاز شده و در صحنه های علمی و عملی روز به روز تکامل یافته و تا به امروز ادامه پیدا کرده و در حال حاضر به عنوان یک واقعیت در صحنه سیاسی و اجتماعی جهان اسلام و دنیای بشریت نقش آفرینی می کند."