چکیده:
شیخ شهاب الدین یحیی بن حبش بن امیرک سهروردی،بیشک یکی از بزرگان حکمت و فلسفه و عرفان ایران زمین است.این حکیم فرزانه در مدت عمر کوتاه ولی پر بار خویش،آثاری ارزنده و ماندگار به جامعه بشری تقدیم کرده است که از زوایای گوناگون در خور توجه و دقت هستند. آثاری که متاسفانه تا حدودی مورد کم مهری و بیتوجهی اندیشمندان و پژوهشگران قرار گرفته و به رغم امتیازات زاید الوصفشان ناشناخته ماندهاند.شیخ اشراق در استفاده از تجارب ناب بشری با سعه صدر برخورد میکرد و بر گلهای معرفت انسانی از هر مکتب و مرامی مینشست و شهد صاف و گوارای آنها را جهت غنای آثار خویش جمع میکرد.از طرف دیگر هدف اصلی او در پرداختن به مباحث فلسفی،احیای تفکر فلسفی ایران باستان بود و با حکیم فرزانه طوس در یک مسیر قرار میگرفت.چرا که فردوسی نیز میخواست گوشهای دیگر از فرهنگ ایرانی یعنی جوانمردی،دلاوری،جنگاوری و آزادگی آنان را احیا کند.بنابراین،به نظر میآید همین دو عامل باعث شده است که شیخ اشراق در نگارش آثار خود به اثر بینظیر حکیم طوس بیتوجه نباشد.به طوری که به ساختار و شاکله«شاهنامه»و امتیازاتی 2Lکه این اثر را از آثار مشابه متمایز میگرداند،آشنایی داشته و همین آشنایی عمیق و ژرف باعث شده است که در بیان تجارب عرفانی او،این ساختار و ویژگیها متجلی شوند که همین عامل بر زیبایی آثارش افزوده است.در این نوشتار تلاش میشود تا ضمن اثبات این مدعا،گوشههایی از زیبایی هنری آثار شیخ اشراق نشان داده شود و نوع ادبی «حماسههای عرفانی منثور»در تقسیم بندی شاخههای ادبیات حماسی مورد تایید قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"آثار سهروردی نیز این دو نوع ساخت را دارا هستند و اگر به ژرف ساخت داستانهای وی توجه شود،یک مسأله اصلی در همه آنها مطرح است و آن سقوط روح از عالم جان به چاه ظلمانی ماده و تلاش و کوشش آن را برای رهایی از زندان ماده و رسیدن به سر منزل نخستین،نشان میدهد.
21 اوصاف و ویژگیهای حماسی رسالههای فارسی شیخ اشراق با توجه به مطالب گذشته،شیخ اشراق در طرح و بیان تجربیات عرفانی خویش،از تجربیات پیشینیان خود بویژه متون حماسی بهره برده است و نه تنها ادامه دهنده راه بزرگانی چون فردوسی در احیای فرهنگی ایران باستان است،بلکه در شیوه بیان این مطالب نیز بیش از پیش تحت متون حماسی از جمله شاهنامه است.
»52 اما راه رستن از این موانع و پاره کردن زره (به تصویر صفحه مراجعه شود) داوری سخن چیست؟سالک باید چگونه این بندهای محکم را از خود دور کند تا طایر جانش به پرواز درآید و از قفس تن رهایی یابد؟این زره بریده نمیشود مگر توسط تیغ بلارک که در دست جلادی از ولایت جهان برین است و اما دریدن بند با شمشیر بلارک جلاد سخت و جانکاه است.
آرمانگرایی اگر چه حماسههای پهلوانی به شرح دلاوری و جنگاوریهای قومی و ملی میپردازند،اما آیا هدف نهایی این متنها توصیف چنین رویدادهایی است؟آیا قهرمانان این آثار که خود نمادی از نوع بشر هستند بر آن نیستند تا زنجیرهای بردگی و اسارت را پاره کنند و طریق کمال و آزادگی را طی نمایند؟چنانکه تمام توصیف جنگهای اهل تروا در ایلیاد مقدمه بازگویی قسمت دوم این اثر بزرگ، یعنی اودیسه است که میخواهد به موطن خویش بازگردد و در واقع ایلیاد در کنار اودیسه است که معنای کاملی مییابد."