چکیده:
واژههایی در زبان عربی وجود دارند که پایانه هجایشان دارای همخوان مشدّد است. این واژهها وارد زبان فارسی شدهاند. ولی از آنجا که در زبان فارسی وجود همخوان مشدّد در پایانه مجاز نیست، این پایانهها از حالت مشدّد به غیرمشدّد یا ساده تبدیل شدهاند. این فرایند، تشدیدزدایی پایانه نامیده میشود. هدف این پژوهش تحلیلی، تبیین این فرایند در چارچوب نظریه بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004/1993) است. نخست، تشدید و گونههای آن تعریف میشود تا بر آن اساس بتوان تشدیدزدایی را مورد تحلیل قرار داد. سپس، استدلال میشود که این واژهها در درونداد مشدّدند و از توالی دو همخوان یکسان تشکیل شدهاند، نه یک همخوان کشیده. در تحلیل فرایندهای مربوط به تشدید و تشدیدزدایی، معمولا واجشناسان نظریه بهینگی از نظریه مورایی یا نظریه ایکس بهره میگیرند. در این پژوهش استدلال میشود که نظریه مورایی برای تبیین فرایند تشدیدزدایی پایانه در زبان فارسی کارایی لازم را ندارد و هرچند نظریه ایکس کارآمدتر است، دچار یک نارسایی است. بدین منظور این واژهها در سه بافت مورد تحلیل قرار میگیرند؛ در حالت مجزّا و در بافتهایی که نخستین واج تکواژ یا واژهای که در پی آنها میآید یک همخوان یا یک واکه باشد. محدودیتهایی که عامل رخداد تشدیدزدایی پایانه در هر گروه هستند در قالب رتبه بندی ارائه میشوند. هدف دستیابی به یک رتبهبندی دربرگیرنده نهایی است که قابلیت تبیین تشدیدزدایی پایانه در هر سه بافت را داشته باشد.
خلاصه ماشینی:
"برای نمونه سه مرحلۀ گرایش ، گیرش و رهش همخوان /d/ بصورت کشیده یا مشدد [:d] و ساده یا غیرمشدد [d] در شکل های زیر نشان داده شده است : 1 degemination 2 Optimality Theory 3 A.
چارچوب نظریۀ بهینگی و واج شناسی خودواحد این داده ها را مورد تحلیل قرار داده و صورت درون دادی یا زیرساختی این واژه های مشدد را متشکل از یک همخوان کشیده /:CVC/ در نظر نگرفته اند، بلکه آن را توالی دو همخوان یکسان /CVCiCi/ به شمار آورده اند: /sadd/ /hess/ /haGG/ (11) /Xatt/ /Sacc/ /samm/ بر اساس کرد زعفرانلوکامبوزیا (١٣٨٥: ٣٢٥) تعیین بازنمایی زیرساختی این واژه ها با تکیه بر شواهد تصریفی امکان پذیر است .
این ویژگیهای نظریۀ مورایی بهره گیری از این نظریه را در تحلیل فرایندهای پژوهش حاضر با سه چالش روبرو میکنند: الف - از آنجا که همخوان مشدد فقط یک مورا دارد، فرایند تشدیدزدایی موجب حذف تک مورای آن میشود و در نتیجه پایانه های تشدیدزدایی شده (غیرمشدد) در واژه های این پژوهش باید فاقد مورا باشند.
ولی گزینۀ (a) که فاقد همخوان مشدد در آغازه یا پایانه است و لبه های سمت راست و چپ واژه هایش طی رخداد فرایند تشدیدزدایی از پایانه مصون مانده اند، به عنوان برون داد بهینه برگزیده میشود."