چکیده:
حماسه تصویری از داستان قهرمانان و ابرمردان در نجات و رستگاری کشور از شر اهریمنان است و یکی از اصول مهم زندگی قهرمانان که افرادی نیمهخدا و نیمهانسان، هستند، همسرگزینی آنان هست. اگر به اکثر ازدواج قهرمانان نگریسته شود، ازدواج با گروه مقابل که گاهی مظهر نیروی شر هستند در پی پیروزی یا آزمونی، رایج است. این ازدواج که در اصطلاح جامعهشناسی برونهمسری نامیده میشود، ازدواجی است که زن و شوهر میتوانند از گروههای اجتماعی و شغلی مختلف یا وابسته به مناطق جغرافیایی گوناگون باشند؛ یعنی هیچگونه محدودیتی، چه قومی چه قبیلهای، خانوادگی، خاندانی، شهری و روستایی، منطقهای، کشوری و نظایر آن برای همسرگزینی وجود ندارد. ژرفساختهای مختلف میتوان برای برونهمسری قهرمانان ذکر کرد. یکی از دلایل ازدواج برونهمسری قهرمانان، یافتن راهی برای نفوذ بر بیگانگان است. این امر در گرو آزمونهایی است که قهرمان پس از پشت سر نهادنشان، به آن دست مییابد. نوع پژوهش بنیادی است که به روش کتابخانهای بر اساس الگوی توصیفی، مورد یادشده بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
ما تنها مورد محقق نشدۀ این عمل را در داستان بانوگشسپنامه میبینیم که یک انیرانی به نام شیده، فرزند افراسیاب، عاشق بانو میشود و به دلیل رقابتهای قومی، افراسیاب میداند این خواستگاری ممکن نیست و برای حل این مسئله به رایزنی با سران سپاه خود، پا پیش میگذارد بپرسید تدبیر کار از سرانکه بر ما بد آمد ز گردنده هور بگفتند با او همه سرورانکه نی زر به کار آید ایدر نه زور (بانوگشسبنامه،1382: 96) سران افراسیاب قدرت عمل را در خود نمیبینند، ولی فردی به نام تمرتاش دلیر و پهلوان و بارأی و کام که خود را برتر از رستم میداند، حمله به ایران و غارت و سوختن و کشتن و ویرانی زابل را به سرکردگی خود مطرح میکند.
در داستان فرود سیاوش، وقتی این پهلوان جوان و برادر شاه، با سپاه بیشمار ایرانیان مواجه میشود، به آغوش مادر پناه میبرد و از او میپرسد چهکند و مادر در جواب میگوید: به ایران برادرت شاه نوستترا نیک داند به نام و گهر جهاندار و بیدار کیخسروستز همخون و از مهرۀ یک پدر (فردوسی،1389/ 3: 32/ 74 و 75) با اینکه میدانیم که مادر فرود، دختر پیران ویسه و مادر کیخسرو دختر افراسیاب است و جریره به خوبی میداند که همخونی از راه پدر منتقل میشود نه از مادر و این را به فرزند یادآوری میکند.
روزی که گشتاسپ برمیگردد، در آزمون تیراندازی و گویبازی از همه پیشی میگیرد و بعد از آگاهی قیصر بر کارهای باارزش این ابرمرد، زبان به پذیرش واقعیاش میگشاید: بدو گفت قیصر که ای ماهروی گزیدی تو اندرخور خویش شوی (فردوسی،1389/ 5: 50/ 657) از آزمونهای دیگر اژدهاکشی، آزمونی است که بهرام گور آن را با پیروزی پشت سر میگذارد و برخلاف میل باطنی شاه، دختر او را میستاند.