چکیده:
جمالالدین وزیر اصفهانی معروف به «جواد»، از وزرای آل زنگی موصل، در نیمة سدة ششم هجری است که در دورة وزارت خود، خدمات عمرانی فراوانی در حرمین شریفین از خود بهجای گذاشت. در بخش اول این نوشتار، زندگینامة اجمالی وی بیان گشته و ویژگیها و ابعاد برجستة سیرت وی؛ از جمله خدمـات اجتماعی او و مـدح و ستایش وی از سوی شاعران معاصرش بررسی و به احوال فرزندش جلالالدین علی نیز اشاره شده است. همچنین در این بخش جزئیات انتقال جنازة جواد اصفهانی از موصل به حرمین و بهخاکسپاری وی در مقبرهاش در مدینة منوره به تفصیل بیان شده است. در بخش دوم مقاله نیز با استناد به منابع معتبر تاریخی، اقدامات عمرانی وی در دو شهر مکه و مدینه و نیز منا و عرفات تشریح گشته است تا بدین ترتیب نقش وی در بازسازی حرمین شریفین، به عنوان یکی از شخصیتهای ایرانی صاحب منصب، تبیین و واکاوی شود
خلاصه ماشینی:
و قائلة أفـی الدنیــا کریـم سواه فقلت لا و أبی العلا لا محمد بن نصر بن صغیر قیسرانی، شاعر دیگری است که جواد اصفهانی را با قصیدهای به مطلع زیر مدح گفته است، (ابن خلّکان، 5/144): سقی الله بالزوراء من جانب الغربی مهاً وردت عین الحیاة من القلبِ از دیگر مادحان جواد اصفهانی، یکی از نقبای سادات موصل به نام ابوالقاسم مرتضی بن محمد بن زید بن محمد بن محمد بن زید بن احمد بن محمد بن محمد بن عبیدالله موصلی (متوفای 601) بود که اشعار زیر را در مدح وی سروده بود (ابن ساعی، ص172): جلالالدین مولانا الوزیر مناقبه محبرة تسیر ومَن کفاه تحیی کل میت وتحمیه إذا عز النصیر ومن یعطی الکثیر بلا سؤال وتتبعه البشاشة والسرور ومن أغنت مواهبه البرایا وأوسعهم فلیس یری فقیر شاعر دیگری به نام ابن معلّم نیز در زمان دستگیر شدن وی سروده است، (سبط ابن جوزی، ج21، ص49): إن یَعزِلوکَ لِمَعروفٍ سمحتَ به على ذَویالأرض ذاتِالعَرض والطُّول فأنتَ یا واحِدَ الدُّنیا وسیِّدَها بذلک الجود فیها غیرُ مَعزول اما از این میان، شاعر بلندآوازه ایرانی، خاقانی شروانی، مثنوی مشهور خود «ختم الغرایب»، معروف به تحفة الحرمین را که در سال 551ق.
ابن خلکان محل دفن جنازة جواد اصفهانی را قبرستان بقیع ذکر کرده، اما این قول نمیتواند درست باشد؛ زیرا به گفتة ابن اثیر و سایر منابع، او را در مقبرهای که به سفارش خود او در زمان حیات در کنار رباط وی ساخته بودند، به خاک سپردند (ابن اثیر، همانجا، 1979؛ سبط ابن جوزی، ج21، صص50 ـ 49 ؛ فاسی، همانجا).