چکیده:
مردم در حکمرانی مصون از خطا نیستند و وقتی به قدرت می رسند، اغلب فاسد می شوند. نظارت بیرونی بر حکومت می تواند درصد خطا و فساد حکمرانان را به حد اقل برساند. این راهکار عقلایی ـ که با ولایت انتصابی و مطلقه فقهاء نیز سازگار است ـ ، به امضای شارع رسیده و حضرت علی7 آن را به رسمیت شناخته است و از مصادیق بارز اهتمام به امور مسلمین شمرده می شود. علاوه بر آن، شارع برای مردم حقوقی را به رسمیت شناخته که لازمه اعمال آنها برخورداری مردم از حق نظارت بر حکومت است؛ از جمله 1. اقامه عدل، 2. مواخذه حاکمان، 3. دفاع از خود، 4. نصیحت کردن رهبران مسلمین و امر و نهی کردن آنان، 5. تشویق حاکم نیکوکار و ملامت حاکم بدکار، 6. سرپیچی از دستور حاکمان به معصیت و 7. عزل آنان. با نگاه حق گرا به فقه، باید گفت این موارد، از حقوق شرعی مردم بوده و حق نظارت بر حکومت را نیز برای آنان به رسمیت شناخته است.
People in the state of being rulers are prone to errors and when they rise to power، they will become corrupt politicians. External supervision over the ruling system can minimize rulers’ erroneous and corrupt acts. This rational strategy – which is also consistent with the appointed and absolute authority of the Muslim qualified jurists (faqihs) – has been ratified by the law-giver and recognized by Imam Ali (may peace be upon him) and taken to be a good example of taking care of the Muslims’ affairs. In addition to this، people are recognized by the law-giver to have rights whose enforcement requires people to have rights to supervise their own government. This supervision includes 1) maintaining justice، 2) reprimanding rulers، 3) self-defending، 4) giving advice to the leaders of Muslim communities and order them to enjoin what is right and forbid what is wrong، 5) praising the just rulers and reprimanding the wicked ones، 6) inviting people to disobey orders of rulers in case they order people to commit sins and 7) dismissing rulers from office. Having a truthful look at fiqh، it must be said that all these matters are among the legal rights of people and they are recognized to have the right to supervise their own ruling system.
خلاصه ماشینی:
با نگاه حقگرا به فقه، باید گفت این موارد، از حقوق شرعی مردم بوده و حق نظارت بر حکومت را نیز برای آنان به رسمیت شناخته است.
بنابراین، مردم برای عمل به سخن پیامبر میتوانند بر عملکرد حاکمان خود نظارت کنند و کسی نمیتواند آنان را از این حق مشروع بازدارد.
حضرت علی7 نیز به لزوم خیرخواهی و همکاری مردم برای اقامه حق در جامعه اشاره کرده و این حق را حتی برای کسی که مردم او را پست میشمارند و به خواری به او نگاه میکنند نیز محترم شمرده است (نهج البلاغه، خطبه216).
به نظر حضرت علی7 اگر مردم گمان کردند حاکم ظلم کرده و حق کسی را تضییع کرده است، او باید ـ قبل از اینکه از طرف مردم مورد سؤال و مؤاخذه قرار گیرد ـ خودش مورد شبهه را برای مردم توضیح دهد و علت کارش را بیان کند (نهج البلاغه، نامه53).
همه مردم یک جامعه نیز حق دارند در برابر متعرضان به اموال و حقوق عمومی از خود دفاع کنند و البته این دفاع باید منضبط و با رعایت اصول شرعی و عقلایی باشد که منجر به هرج و مرج و نقض غرض نشود و از آنجا که حکومتها همواره در معرض این خطرند که با عملشان نفوس، اموال یا حقوق مردم تلف شود، مردم برای دفاع از خود باید بتوانند بر قوانین و عملکرد حکومت نظارت کنند.
مردم باید همواره حق داشته باشند بر حکومت نظارت کنند که آیا در دفاع از آنان تمام تلاش خود را به کار میگیرد یا در این راه کوتاهی میکند.