چکیده:
در این مقاله سعی شده است تا با پرداختن اجمالی به تاریخچه چشم پزشکی، به معرفی مختصر دانشمندان بزرگ دوره اسلامی و آثار برجسته ایشان در این فن، پرداخته شود تا برتری اطبای دوره اسلامی نسبت به طب یونانی و نوآوری های آنان در این زمینه آشکار شود. در همین راستا از پزشکان بزرگی چون ابن ماسویه، حنین بن اسحاق، علی بن عیسی، ابو روح جرجانی و دیگران یاد شده و اجمالا آثار ایشان معرفی، و در صورت لزوم، مورد بررسی قرار گرفته است. در ضمن، به دانشمندان و آثار طراز دوم چشم پزشکی نیز اشاره شده تا دورنمایی از سیر تطور و تحول این حرفه، بالاخص در دوره صفویه و بعد آن، به دست آید؛ همچنین، تصاویری که در نسخه های خطی از تشریح چشم و نظریه فرایند بینایی در دست است، در این مقاله نمایانده شده و به برخی ابزار و آلات درمانی و جراحی چشم نیز اشاره شده است. در آخر، با توجه به اهمیت آثار هشتگانه ای که در یک مجموعه نفیس خطی در قاهره موجود است، به معرفی مختصر این نسخه و آثار مندرج در آن پرداخته ایم؛ چرا که این آثار تاثیر بسیار عمیقی در پیشرفت چشم پزشکی در دوره اسلامی داشتند و تصاویری که در این مجموعه ترسیم شده، در نوع خود بی نظیر و بسیار نفیس هستند.
خلاصه ماشینی:
این کتاب شامل سه مقاله است به شرح زیر: مقالة اول در کالبدشکافی چشم ، مقالة دوم دربارة بیماری های چشم و درمان آن ، مقالة سوم دربارة داروهای چشم و تشریح برخی از بیماری هایی که حس نمی شود و علایم و درمان آن ؛ که به نوبة خود، به تفصیل دربارة آن سخن خواهیم گفت ؛ اما آنچه اینجا دربارة اهمیت این کتاب لازم است گفته شود، این است که عبدالله دفاع (١٣٨٢) به نقل از کتاب دومیلی ، با عنوان «العلم عند العرب » می گوید: «کتاب علی بن عیسی به عنوان مرجع اصلی در اروپا باقی مانده و به همین جهت به دو زبان لاتینی و عربی ترجمه شده است » (ص ٥٤).
هر کس می خواست به ساخت سرمه و گرد چشم روی آورد، ناچار بود که از کتاب مشهور او به نام تذکرةالکحالین استفاده کند و مردم از میان کتاب هایی که در این زمینه تألیف شده بود، فقط به کتاب علی بن عیسی اکتفا می کردند (دفاع ، ١٣٨٢، صص ٥١ تا ٥٤ و الگود، ١٣٧١، صص ١٦٢ تا ١٦٣).
علاوه بر کتاب یاد شده ، در میان آثار حنین که بیش از یکصد عنوان کتاب ترجمه و تألیف وی است ، کتاب های دیگری نیز در زمینة چشم پزشکی به چشم می خورد که برخی از آنها که ابن أبی اصیبعه (١٩٦٤م .