چکیده:
آموزه «عالم ذر» از موضوعات اختلافي ميان انديشمندان مسلمان است كه بر اساس ظاهر بسياري از روايات بيان مي كند روح هر انسان، پيش از تولد بدن طبيعي او وجود داشته و مراتب خاصي از معرفت را سپري كرده است. بسياري از انديشمندان اين آموزه را با اشكالات عقلي و نقلي پرشماري روبه رو مي يابند. شيخ مفيد نخستين متكلم شيعي است كه به نقد اين آموزه پرداخته و علاوه بر اشكالات سندي و محتوايي به ادله نقلي آن، نقدهايي عقلي، به ويژه لزوم تناسخ را بر آن وارد دانسته است. در اين مقاله با روش توصيفي ـ انتقادي اشكالات شيخ مفيد را مطرح ساخته و سپس در دفاع از اين آموزه، به نقد آنها پرداخته ايم.
The doctrine of "Zar World" is a subject of dispute among Muslim scholars. This doctrine، based on the outward of many traditions، states that the soul of every man existed prior to the birth of his natural body، and passed through certain levels of knowledge. Many scholars believe that there are numerous rational and traditional problems with this doctrine. Sheikh Mufid is the first Shia theologian to criticize this doctrine. In addition to criticisms regarding the documents and content of this doctrine’s traditional arguments، he has also leveled rational criticisms at it، especially concerning the necessity of reincarnation. Using the descriptive- critical method، in this paper we have first presented Sheikh Mufid’s critiques and then we have criticized him in defense of this doctrine.
خلاصه ماشینی:
"البته شیخ مفید در برخی دیگر از آثار خود معتقد است که این روایات را عامه و خاصه هر دو نقل کردهاند، اما باز هم بر آن است که روایاتی از این دست برای ما در پیشگاه خداوند سبحان موجب قطع نمیشوند و راویان صرفا با حسن ظن به آنها، مبادرت به نقل آنها کردهاند (مفید، 1413ق ـ ج، ص52).
2. عدم دلالت آیة ذر بر وجود عالم ذر و حوادث آن و مجازی بودن بیان آن شیخ مفید در تبیین آیة 172 سورة اعراف میپذیرد که در نگاه نخست، ظاهر این آیه تأییدی بر سخن اهل تناسخ و نیز مدعیان آموزة «عالم ذر» است که ذریة آدم درحالیکه زنده و ناطق هستند، مورد خطاب قرار میگیرند و به نطق درمیآیند؛ اما در ادامه با رد ظاهر آیه میگوید که تعبیر آیه مجازی است و معنای آن این است که خداوند هریک از فرزندان آدم( را، با قوت براهین طبیعی و عقلیای که در برابر او فراهم آورده، ناگزیر از آن ساخته است تا او را به پروردگاری خویش بشناسند (مفید، 1413ق ـ ج، ص47؛ نیز ر.
3. لزوم تأویل روایات باب شیخ مفید بر این اعتقاد است که در صورت پذیرفتن این روایات و عدم اشکال سندی به آنها، تبیین و تفسیر دیگری غیر از تفسیر باورمندان به آموزة عالم ذر، برای آنها وجود دارد که فاقد پیامدهای سوء تفسیر ایشان است.
نقد و بررسی اعتقاد شیخ صدوق و دیگر باورمندان به آفرینش ارواح پیش از اجساد و عالم ذر، مبتنی بر گونهای از تفسیر قرآن و احادیثی است که شیخ مفید آنها را رد میکند؛ ولی دلیل اصلی ایشان برای طرد این اعتقاد آن است که قبول آن، راه را بر روی مذهب تناسخ میگشاید."