چکیده:
«صبر» در آموزههای دینی، به عنوان یکی از مفاهیم اساسی ایمان شناخته میشود. این واژه به همراه مشتقّات خود، ۱۰۳ بار در قرآن به کار رفته است که نشان از اهمیّت ویژة این خصیصة اخلاقی از دیدگاه دین مبین اسلام و قرآن کریم دارد. این واژه با حفظ معنای لغوی و اصطلاحی با بسیاری از مفاهیم اخلاقی و دینی ارتباط معنایی پیدا میکند. بر این اساس، تبیین ارتباط صبر با مفاهیمی نظیر نماز، ایمان، تقوا، اسلام، یقین، نیکی و... از جمله مباحثی است که در این مقاله مورد بررسی قرار میگیرد. لذا مقالة حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی بر آن است که در یک فرایند منظّم به شناسایی این واژه در لغتنامهها و پس از آن، با نگرشی فراگیر به کلّ متن قرآن، به تحلیل و بازیابی شبکهای معنای صبر بپردازد. بررسی معنای صبر در منظومة آیات قرآنی، موضوع محوری این پژوهش است. واژة «صبر» در آیات قرآنی با تعدادی از مفاهیم و واژگان، همچون «تقوا»، «نماز»، «زکات»، «امر به معروف و نهی از منکر»، «ایمان»، «اسلام»، «یقین» و «نیکی» همنشین شده است. واژگان «حلم» و «أناه» نیز با واژة «صبر» رابطة جانشینی دارند. همچنین، واژة «صبر» با واژگانی مانند «عجله» و «جزع» رابطة تقابل دارد و از این دو واژة متقابل نمونههائی در قرآن دیده میشود.
خلاصه ماشینی:
ک؛ عبدالباقی، ١٣٩١: ٥٥٥ـ٥٥٧) و از نظر معیار کیفی نیـز صـبر بـه عنـوان یـک فضیلت اصیل و مهم اخلاقی به انسان ها، به ویژه مؤمنان توصیه شده است و همپایۀ عبـادتی چون نماز معرفی شده است : واستعینوا بالصبر والصلاة وإنها لکبیرة إلا علی الخاشعین : از صبر و نماز یاری جویید و این کار، جز برای خاشعان گران است (البقره / ٤٥).
در قرآن ، مـواردی از ایـن قبیـل بیـان گردیـده است ؛ از جملـه : ولنبلونکم بشیء من الخوف والجوع ونقص من الأموال والأنفـس والثمرات وبشر الصابرین : قطعا همۀ شـما را بـا چیـزی از تـرس ، گرسـنگی و کـاهش در مال ها، جان ها و میوه ها آزمایش میکنـیم و بشـارت ده بـه اسـتقامت کننـدگان ! (البقـره / ١٥٥)؛لتبلون فی أموالکم وأنفسکم ولتسمعن من الذین أوتوا الکتـاب مـن قـبلکم ومن الذین أشرکوا أذی کثیرا وإن تصبروا وتتقوا فإن ذلک من عزم الأمـور: قطعـا در مال ها و جان های شما آزموده خواهید شد و از کسانی که پیش از شما بـه آنـان کتـاب داده شده است و [نیـز] از کسـانی کـه بـه شـرک گراییـده انـد، [سـخنان دل ]آزار بسـیاری خواهید شنید و اگر صبر کنید و پرهیزگاری نمایید، این حـاکی از عـزم اسـتوار [شـما] در کارهاست (آل عمران / ١٨٦)؛ وجآؤوا علی قمیصه بدم کذب قال بل سولت لکـم أنفسکم أمرا فصبر جمیل والله المسـتعان علـی مـا تصـفون : و پیـراهن او را بـا خـونی دروغین آوردند.