چکیده:
قطرة سامانی، نابغهای در قصیدهسرایی و مثنویگویی از اوایل عهد قاجار است که در روزگار فتحعلیشاه ظهور کرد، به محمود میرزا قاجار پیوست و پس از دو دهه فعالیت ادبی و هنری نزد او، به زادگاهش ;سامان; در چهارمحال اصفهان بازگشت. از این زمان به بعد است که عمده تلاش او به ساختن قصاید نعتی و منقبتی، و مرثیهسرایی اختصاص یافت.قطره که نخستین سرایندة مشهور ;سامان; و پایهگذار جریان ادبی در این تاثیرگذارترین پایگاه شعر آئینی در روزگار قاجار است (به طوری که تمامی مرثیهسرایان و منقبتگویان مشهور ;سامان; پس از او، فرزندان و نوادگان او هستند؛ از همه مشهورتر عمّان سامانی صاحب مثنوی معروف گنجینة الاسرار که نوة قطره است) از پیروان سبک بازگشت ادبی است و مقلّد بزرگان عهد غزنوی و سلجوقی مانند عنصری و خاقانی محسوب میشود. او از پرگویان عصر خود و از این نظر، مثلا با قاآنی شیرازی قابل قیاس است، به طوری که از تمامی سرودههای او چندین دیوان بزرگ قابل تدوین بوده است. امّا متاسفانه امروز جز اندکی از شعر او در دست نیست. در این پژوهش با مراجعه به تمامی تذکرههای چاپ شده و چاپ نشدة عهد قاجار و نیز چند سفینة شعری خطّی، سعی در بازنمایی دقیق احوال او و برشمردن آثارش شده است.
خلاصه ماشینی:
"1 گمانهزنی راجع به این ماجرا حدسهایی را به ذهن متبادر میکند که لابد قطره در اصفهان به دلیل نیافتن صله از حاکم شهر که گویا مدیحش را گفته بوده او را به باد هجو گرفته است، و پس از استفاده از آخرین حربة شاعریاش، به طهران گریخته و با استمداد از ارباب قدرت به دستگاه ادبی محمود میرزا هدایت شده است.
سایر تذکرهنویسان مانند صاحب انجمن خاقان ـ که در عصر حیات قطره نوشته شده ـ و تذکرة دلگشا ـ که نگارندهاش از معاصران و همصحبتان قطره در طهران بوده ـ نیز از جزئیات ماجرا هیچ نگفتهاند و مثلا به این جملات بسنده کردهاند که: ;چندی در هر شهری و دیاری به امید مهری از شهریاری راه رفته، صدمهها خورده و هجوها گفته تا آخر در شهر نهاوند به شرف ملازمت نواب کامیاب محمود میرزا رسیده در ظل حمایت و کنف رعایت ایشان آرمیده گشت; 3 و ;چون کوکب بختش را روی به ارتفاع بود راهسپار دارالخلافة طهران گردید.
و اینک ذکر منابع استفاده شده برای بازسازی کلیات شاعر: الف) تذکرهها: ـ سفینة المحمود: اثر محمود میرزا قاجار، نگارش یافته در 1240ق، 195 بیت از سرودههای قطره را در خود جای داده است که پس از المدایح المعتمدیه پر شعرترین تذکرهها از این نظر محسوب میشود.
از میان سایر تذکره نویسانی نیز که مدخلی به قطره اختصاص داده و اشعاری از وی ثبت کردهاند، میتوان به عبدالرزاق دنبلی (در نگارستان دارا)، هدایت و دیوان بیگی اشاره کرد که اشعار قطره را از تذکرة محمود میرزا گرفتهاند و این قسمت از تذکرهشان در بازسازی دیوان قطره ارزشی جز ثبت نسخه بدلهای ضبطهای دیوان ندارد و البته مورد استفادة ما قرار گرفته است."