چکیده:
در ميان روايات مدح و ذم راويان تعارض هايي وجود دارد كه گاه موجب اختلاف راي رجاليان در توثيق يا تضعيف راوي مي شود. يكي از راوياني كه در باره او روايات متعارض از امام صادق نقل شده است، معلي بن خنيس است كه با وجود روايات صحيح مدح او، دو ناقد رجالي خبره اماميه در دوره پيشين حكم به ضعف او داده اند. اين مقاله سعي دارد از طريه تحليل روايات مدح و ذم و همچنين روايات نقل شده از معلي بن خنيس و نيز با رويكردي تاريخي، زمينه هاي صدور حكم تضعيف او را نزد دو رجالي خبره اماميه باز يابد. از نظر ما تضعيف نجاشي در باره معلي بن خنيس متاثر از ديدگاه ابن غضايري بوده و ديدگاه ابن غضايري نيز نه ناظر به روايات ذم كه ناشي از اعتماد به گزارش هاي تاريخي و اجتهاد او از مجموع قراين موجود در عصر خود است.
خلاصه ماشینی:
"1 این احتمال میرود که روحیه انقلابی و مبارز معلی بن خنیس متأثر از دوستان همشهری خود در کوفه در اواخر عمر او را به اندیشه پیوستن به محمد بن عبدالله بن حسن سوق داده باشد و وی در این باره دچار تردید و شبهه شده یا در او تمایلی به پیوستن و همکاری با محمد بن عبدالله به وجود آمده باشد و امام صادق( خواستهاند از این طریق و در موقعیتهای مختلف بینتیجه ماندن قیام محمد بن عبدالله حسنی را خاطرنشان ساخته و اندیشه عقیدتی- سیاسی او را اصلاح کنند و با توجه به روایات مدح بسیار و نیز برخی شواهد روایی دیگر، امام( در این امر موفق شدند و نهایتا معلی با بازگشت از عقیده ناصحیح، در سایه ولایت امام صادق( و معرفت به آن از دنیا رفته است.
4 پیش از این به احتمال زیاد، ساختگی بودن مضمون دو روایت شماره 709 و 712 توسط غالیان اشاره شد؛ اما در بررسی سند روایت شماره 713 - که امتناع معلی از معرفی شیعیان را سبب قتل او دانسته است و در شمار روایات مدح وی قرار گرفته است - باید گفت صرف نظر از این که مرحوم کشی این روایت را به شیوه وجاده از کتاب جبرئیل بن احمد نقل کرده است، سند روایت متشکل از راویان غالی است؛ یکی از راویان آن محمد بن عبد الله بن مهران ابو جعفر کرخی است که غالی، ضعیف و کذاب توصیف شده است."