چکیده:
فرامرزنامه یکی از منظومه های ارزشمند و نسبتا مفصل پهلوانی پس از شاهنامة فردوسی است . درنگ در تاریخ فرهنگ و ادب ایران نشان می دهد که اخبار مربوط به فرامرز به گونه ای بسیار گسترده در روایات مکتوب و شفاهی موجود است . داستان های این پهلوان به گونه ای پراکنده در شاهنامه ، منظومه های پهلوانی پس از شاهنامه ، منابع مکتوب و روایت های نقّالی و شفاهی حفظ شده است که در مجموع حلقة روایات فرامـرز را در ادبیـات حماسی ایران تشکیل می دهد. در منطقة کوهمره سرخی فارس روایت شفاهی برخی از منظومه های پهلوانی پس از شاهنامه موجود است که نگارنده در این جستار به بررسی روایت شفاهی فرامرزنامه پرداختـه اسـت . روش پژوهش در این نوشتار میدانی و با رویکرد تطبیقی است . بررسی تطبیقی روایت مکتوب و شفاهی نشان می دهد که : الف )- روایت نقّالی فرامرزنامه در این منطقه ، آمیزشی از حماسه و اسطورة باروری است که به نظر می رسد بخش دوم بعدها به اصل داستان اضافه شده است . ب )- هر دو روایت در خطوط اصلی مانند هم هستند و تنها در آغاز و پایان و برخی جزئیات تفاوت دارند؛ نسخة منظوم فرامرزنامه فاقد آغازی مفصّل - متناسب بـا سـنت حماسه سرایی - و پایانی روشن است ؛ اما روایت نقّالی دارای آغاز و پایانی سنجیده است . در این باره سه فرضیه قابل طرح است : الف )- ماخذ هر دو روایت یکی است ؛ اما نسخة منظوم در آغاز و پایـان افتـادگی دارد. ب )- ماخذ روایت نقّالی و منظوم یکی نیست و این تفاوت ناشی از تفاوت نسخة مورد استفادة آنهاست . ج )- راویان و نقّالان نسخة موجود منظوم را در دست داشته ، آغاز و انجامی سنجیده برای این منظومه آفریده اند. ج )- سرایندة داستان بر اساس روایت شفاهی محمد رفیع مرزبان از اهالی منطقة کوهمره سرخی است .
خلاصه ماشینی:
"همان گونه که پـیش از این ذکر شد، در این منطقه افزون بر روایات مربـوط بـه شـاهکار حکـیم تـوس ، چهـار روایت شفاهی از منظومه های پهلوانی پس از شاهنامه موجود است کـه از ایـن میـان دو روایت «برزونامه » و «بانوگشسب نامه » در میان برخی از قصه گویان و راویان رواج دارد؛ اما دو روایت «فرامرزنامه »و «شهریارنامه »- تا آنجا که نگارنده بررسـی کـرده اسـت - در میان مردم روایت نمی شود و کسی روایات مربوط به فرامـرز و شـهریار را بـه گونـه ای کامل در خاطر ندارد.
تفاوت اساسی و بنیادی دیگری که میان تیشتر (خدای اساطیر ایرانی ) و تیشـتر بـه عنوان موجودی مؤثر در اسطورة باروری این منطقه دیده مـی شـود، ایـن اسـت کـه در اساطیر ایرانی ، تیشتر در اثر قربانی های مردم قوت می گیرد و حتی خود اهورامزدا بـرای افزایش قوت و قدرت او برایش قربانی می کند؛ اما در اسطورة این منطقـه ، تیشـتر خـود قربانی شده تا مایة باروری و حیات شود.
اگر بپذیریم که روایت نقالی موجود بر اساس کتاب آزاد سرو بوده باشد، به یقین می توان گفت اسطورة باروری جزء داسـتان نبـوده و بـه مـرور زمان از سوی نقالان و راویان منطقه - برای بومی سازی و جـذاب کـردن داسـتان بـرای مردم - وارد اصل داستان شده است .
اگر بپذیریم که روایت نقالی رایج در منطقة کوهمره سرخی بر اسـاس کتـاب آزاد سرو بوده باشد، به یقین می توان گفت اسطورة باروری جزو داسـتان نبـوده و بـه مـرور زمان از سوی نقالان و راویان منطقه - برای بومی سازی و جـذاب کـردن داسـتان بـرای مردم - وارد اصل داستان شده است ."