چکیده:
در ادبیات اقتصاد متعارف، مطالعات گستردهای درباره عوامل تأثیرگذار بر رشد اقتصادی صورت گرفته است؛ مطالعات نظری و تجربی انجام گرفته از سوی اقتصاددانان سبب شده است متغیرهای گوناگونی به عنوان عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی معرفی شوند. با دقت در منابع اسلامی روشن میگردد علاوه بر عناصر متون اقتصاد متعارف، نصوص دینی انفاق را نیز یکی از عوامل افزایش درآمد و داراییها معرفی میکنند؛ نصوص دینی، انفاق را نهتنها موجب کاهش اموال نمیدانند، بلکه آن را موجب حفظ و رشد اموال در دنیا و سبب اجر معنوی و پاداش اخروی برای انفاقکننده قلمداد میکنند.
بر این اساس مقاله حاضر با استفاده از روش مدل خودتوضیح برداری (VAR) و آزمون علّیت گرنجری به دنبال آزمون این فرضیه است که «ارتباط علّی دوطرفه میان انفاق و رشد اقتصادی وجود دارد»؛ در این راستا از دو متغیر نرخ رشد تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت 1383 و لگاریتم جمع کل درآمدهای اختصاصی و وجوهات کمیته امداد حضرت امام; به عنوان شاخصی از انفاق در اقتصاد ایران برای دوره 1366-1392 استفاده شد. بر اساس آزمون دیکی- فولر هر دو متغیر در سطح، پایا بوده و وقفه یک به عنوان وقفه بهینه به دست آمد؛ در نهایت فرضیه اصلی مقاله مبنی بر وجود ارتباط علّی دوطرفه میان انفاق و رشد اقتصادی در ایران بر اساس آزمون علّیت گرنجری تأیید شد.
In traditional economics’ literature، wide range of studies have took place on affecting factors on economic growth. Theoretical and experimental studies have introduced several affecting factors. Being accurate in Islamic resources، shows that in addition to factors introduced in traditional economics’ texts، religious texts introduce charity as one of factors that increase revenues and assets. Religious texts not only does not count the charity as a factor of assets’ decrease، but also count it as a factor of assets’ maintenance and growth and a factor that brings moral and hereafter reward for the payer of charity. This article through Vertical Auto Regressive model (VAR) and Granger causality test، is to test the hypothesis that “there is a causative two-way relationship between charity and economic growth”. To do this، two variables of GDP’s growth rate according to 2004’s fixed prices and aggregate revenues (sum of special revenues and donations) of Imam Khomeini’s Relief Committee are used as an index of charity in Iran’s economy during years 1987-2013. Based on Dikki-Fuller test، both two variables are in a stable level and first difference grade is the optimum grade. Finally، the main hypothesis of the article claiming a causative two-way relationship between charity and economic growth was proved.
خلاصه ماشینی:
بنابراین ، امروزه موارد گوناگونی بـه عـنوان عوامل رشد مدنظر قرار میگیرد؛ ولی افزون بر عناصر یادشده در متون اقتصاد متعارف ، با دقت در گزاره های اثباتی اقتصادی اشاره شده در منابع اسلامی روشن میگردد برخی از نصوص ، انفاق را عاملی مهم در افزایش داراییها میدانند؛ البته ممکن است بخشی از گزاره های اقتصادی ذکرشده در منابع اسلامی ـ نظیر اینکه «اگر مالی در راه خداوندج خرج شود، خداوند متعال ج آن را دوچندان میکند» (بقره : ٢٤٥) که بر وجود روابط علی بین پدیده های اقتصادی دلالت می - کند ـ از دیدگاه علم اقتصاد متعارف ، ناشناخته باشد؛ ولی دلیل آن ، تفاوت در مبانی هستیشناسی و معرفت شناسی اقتصاد اسلامی و اقتصاد متعارف است ؛ بااین حال ، اندیشمندان اسلامی به تحلیل این گونه نصوص اقتصادی کمتر توجه داشته اند؛ پس ضرورت دارد به گزاره های اقتصادی اثباتی در متون اسلامی توجه شود و از آنها برای تدوین علم اقتصاد اسلامی استفاده گردد.
همان طورکه جدول چهار نشان میدهد در این آزمون برای هر دو متغیر الگوی خودتوضیح برداری رابطه علیت بررسی شده است ؛ در حالت اول نرخ رشد تولید ناخالص داخلی واقعی (GRRGDP) متغیر وابسته است و فرضیه وجودنداشتن رابطه علیت با متغیر لگاریتم جمع کل درآمدهای اختصاصی و وجوهات (LRTTPS) با احتمال ٠/٠٠٣٨ رد میشود و همین نتایج در کل نیز تأیید شده و نشان میدهد که هر دو متغیر مدل رابطه علیت دارند؛ در حالت دوم متغیر لگاریتم جمع کل درآمدهای اختصاصی و وجوهات (LRTTPS) متغیر وابسته است و فرضیه وجودنداشتن علیت با احتمال ٠/٠٠٣٥ با نرخ رشد تولید ناخالص داخلی واقعی تأیید میشود؛ بنابراین فرضیه اصلی مقاله یعنی وجود یک رابطه دوطرفه علی میان نرخ رشد تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت ١٣٨٣ و لگاریتم جمع کل درآمدهای اختصاصی و وجوهات که شاخصی برای انفاق است ، از طریق آزمون علیت گرنجر VAR اثبات میشود.