چکیده:
نسخ به معنی زایل کردن و از بین بردن چیزی به واسطه چیزی دیگر است که پس از
آن می آید. چنان که می گویند خورشید سایه را نسخ کرد و پیری جوانی را؛ و از این واژه
گاه معنی «ازاله» و گاه معنای «اثبات» و گاهی هر دو امر برداشت می شود، شبهات
زیادی درباره انگیزه نسخ آیات قرآن وجود دارد و پاسخ های بسیاری به آنها داده شده
که از این میان دیدگاه علامه طباطبایی رحمه الله به عنوان شاخص تفسیر شیعی و آیت الله
معرفت رحمه الله به عنوان شاخص علوم قرآنی شیعی اهمیت بسیاری دارد.
در این نوشتار، نخست، به مفهوم شناسی مساله نسخ و تعاریف دو عالم بزرگوار و سپس
به بیان اقسام نسخ از دیدگاه ایشان پرداخته شده است؛ سپس به حکمت های نسخ در
قرآن از منظر علامه و آیت الله معرفت رحمه الله پرداخته شده که در مجموع چهار حکمت:
تبعیت از شرایط، تخفیف، آزمایش، و ضرورت حرکت تدریجی به دست آمد. البته آیت
الله معرفت رحمه الله معتقد بودند تقریبا تمام آیات منسوخ از نوع نسخ مشروط هستند. در
پایان مقایسه عملکرد این دو بزرگوار در آیات منسوخ انجام شد و مشخص شد دو
حکمت تخفیف و تبعیت از شرایط در آنها جاری است.
خلاصه ماشینی:
شبهات زیادی دربارۀ انگیزۀ نسخ آیات قرآن وجود دارد و پاسخهای بسیاری به آنها داده شده که از این میان دیدگاه علامه طباطبایی ; به عنوان شاخص تفسیر شیعی و آیت الله معرفت ; به عنوان شاخص علوم قرآنی شیعی اهمیت بسیاری دارد.
در این نوشتار، نخست، به مفهوم شناسی مسالۀ نسخ و تعاریف دو عالم بزرگوار و سپس به بیان اقسام نسخ از دیدگاه ایشان پرداخته شده است؛ سپس به حکمتهای نسخ در قرآن از منظر علامه و آیت الله معرفت (رحمة الله علیهما) پرداخته شده که در مجموع چهار حکمت: تبعیت از شرایط، تخفیف، آزمایش، و ضرورت حرکت تدریجی به دست آمد.
بررسی دو دیدگاه: علامه طباطبایی بر منسوخ بودن آیه تصریح دارند اما بیان نمیکنند که کدامیک از مصالح مذکور در چنین نسخی وجود دارد؛ شاید بتوان گفت حکمت تخفیف در این آیه وجود دارد؛ اما آیت الله معرفت آیه را بهگونهای تفسیر میکنند که تنافی میان ناسخ و منسوخ از بین میرود و بدین ترتیب معتقدند حکم آیه رفع نشده است.
نظر آیت الله معرفت ; نیز این است: «امام صادق 7 میفرمایند : «این آیه نسخ شده است، مراد از کلمۀ سبیل در آیه، حدود است؛ یعنی تازیانه و سنگسار».
بررسی دو دیدگاه: گرچه علامه طباطبایی بر منسوخ بودن آیه تصریح میکنند، اما آیت الله معرفت نسخ آیه را نمیپذیرند و قائل به نسخ مشروط هستند بدان معنا که ممکن است روزی مجددا حکم آیۀ منسوخ اجرا شود.