چکیده:
شهریور1320 ش نقطه عطفی در تاریخ مردم ایران به شمار می آید. چرا که نیروهای متفقین تصمیم گرفتند ایران را اشغال کنند و عملی کردن این برنامه با هجوم نیروهای انگلیس و شوروی به خاک این کشور آغاز شد.در واقع با کنار گذاشتن رضاخان پهلوی از سلطنتی که اعتراض مردم را برانگیخته بود، آنچه بیش از همه نمود پیدا کرد، رشد سریع و همه گیر حرکت های مذهبی در گوشه و کنار ایران بود که این امر را می توان از پیامدهای حذف دیکتاتوری به حساب آورد. با برکناری رضا شاه ناگهان تکیه ها، هیات های تعزیه خوانی و مجالس مذهبی و آنچه که با آن مخالفت شده و منع گردیده بود، رواج گسترده یافت. در مشهد نیز همزمان با شروع تبلیغات حزب توده و فعالیت های کسروی گرایان، هیات ها و گروه های مستقل مذهبی دیگری نیز مشغول فعالیت گردیدند که عملکرد آن ها گاهی بی ارتباط با آن دو بود و گاهی در مخالفت با آن ها تشکیل می شد که از مهم ترین آن ها به انجمن پیروان قرآن، انجمن تبلیغات اسلامی و کانون نشر حقایق اسلامی می توان اشاره کرد. این پژوهش بنا دارد ضمن تحلیل اوضاع اجتماعی، فرهنگی و مذهبی مشهد، به شیوه تبلیغاتی حزب توده و رواج عقاید کسروی در این شهر بپردازد و تشکل های مهم مذهبی را معرفی کرده و روش برخورد آن ها با عقاید انحرافی را در این برهه مهم تاریخی مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
"در مشهد نیز همزمان با شروع تبلیغات حزب توده و فعالیت هـای کسروی گرایان ، هیأت ها و گروه های مستقل مذهبی دیگری نیز مشغول فعالیت گردیدند که عملکرد آن ها گاهی بی ارتباط با آن دو بود و گـاهی در مخالفت با آن ها تشکیل مـی شـد کـه از مهـم تـرین آن هـا بـه انجمـن پیروان قرآن ، انجمن تبلیغـات اسـلامی و کـانون نشـر حقـایق اسـلامی می توان اشاره کرد.
بنـابر آنچـه در کارنامه آمده بود، اساسی ترین راه نجات مسلمانان ، دریافـت حقـایق اسـلام بـود و در کنـار آن ، مبارزه نظری و فکری با عقاید ضد مذهبی یـا مـذهبی ای کـه بـه اعتقـاد آنـان در زمـرة حقایق اسلامی نمی گنجید و با اسلام نـاب منافـات داشـت در درجـه دوم قـرار گرفتـه و بـا عنوان «ارشاد منحرفین » صورت می گرفت که در دهة ٢٠ مقابله با کسروی گرایی و حـزب توده نمونه هایی از این دست فعالیت های کانون بود.
محمدتقی شریعتی – موسس کانون - که می دید تن هـا نسـل بـاقی مانـده از مـذهبیون وفادار به دین ، نسلی کهنه و جامد و رو به انقراض است و در مقابل آن نسل جوان ، به افکار جدید انقلابی و عموما مارکسیسم متمایل شده و به دین پشت کرده -انـد، بـه تنهـایی بـرای نجات آن ها به پا خاست و به مقابله با حزب توده و جریان کسـروی گرایـی پرداخـت و در این میان جوانان روشنفکر و دیندار تشـکل هـای دیگـر – همچـون انجمـن پیـروان قـرآن و انجمن تبلیغات اسلامی – نیز که در آن جایگاه پاسخی برای سوالات و شبهات دینی خـود به دست نیاورده بودند، به کانون نشر حقایق پیوستند و در این مکان به فعالیت های فرهنگی و مذهبی خود ادامه دادند."