چکیده:
عدد هشت در کنار دیگر اعدادی که مکررا در منابع اسلامی به آن اشاره میشود، بخاطر کاربرد ویژه ای که در هنر و معماری اسلامی به خوداختصاص داده است، از جمله اعداد قابل تامل است. با توجه به ماهیت رمزگونه اعداد و مفاهیم پنهان در هر عدد ، این سوال مطرح است که آیا کاربرد و استفاده عدد هشت در هنر و معماری اسلامی نیز از یک اعتقاد عمیق اسلامی سرچشمه میگیرد ؟ علاوه بر ذکر این عدد در قرآن و روایات و نسبت دادن آن به تعداد بهشت ها و تعداد ملائکان حامل عرش ، با جستجو در منابع فلسفی عرفانی، به اشاره ای رمزگونه از این عدد میرسیم. آنجا که شیخ اشراق برای نخستین بار سخن از عالم مثال میزند و به آن عالم لقب « اقلیم هشتم» می دهد. با تجسم بخشیدن به هندسه عوالم و نسبت دادن عدد هشت در هنر و معماری به دیدگاه عالم واسط یا عالم مثال، دریچه ای شگرف از مبانی نظری و اعتقادی معماران مسلمان بر ما گشوده میشود. در این مقاله تلاش میشود تا با تطبیق عوالم بر اعداد و اشکال هندسی ، رمز کاربردی عدد هشت در هنر و معماری اسلامی روشن گردیده و نمونه هایی از مصادیق این تطبیق ذکر شود.
خلاصه ماشینی:
با توجّه به ماهیّت رمزگونۀ اعداد و معانی پنهان در هر عدد، این سؤال مطرح است که آیا کاربرد عدد هشت در هنر و معماری اسلامی نیز از نوعی بینش عمیق اسلامی سرچشمه میگیرد یا نه؟ در قرآن و روایات، تعداد بهشتها و تعداد ملائک حامل عرش، هشت برشمرده شده است.
در این مقاله، سعی براین است تا با تطبیق عوالم بر اعداد و اشکال هندسی، معنی رمز کاربردی عدد هشت در هنر و معماری اسلامی روشن گردد و نمونههایی از مصادیق این تطبیق ذکر شود.
اقلیم هشتم از نظر کربن، سهروردی اوّلین فیلسوفی است که این عالم واسط را کشف و طرح نموده است و به دو عالم معقول و محسوس که مورد قبول اغلب حکماست، عالم دیگری را به نام عالم مثال معلَّقه یا عالم اشباح مجرّده میافزاید و آن را «اقلیم هشتم» مینامد: «اقلیم هشتم یعنی عالم مثال، زیرا که عالم مقداری به هشت قسمت تقسیم میشود که هفت قسم آن همان اقلیمهای هفتگانه است که در آن مقادیر حسّی قرار دارد و قسمت هشتم اقلیمی است که دارای مقادیر مثالی است و این همان عالم مُثُل معلَّقه است که اجسام صعودکننده به آسمان در آن وجود دارد؛ و جابلقا و جابلسا اسامی شهرهایی در عالم مثال است که پیامبر (ص) نام آنها را بر زبان رانده است، جز آنکه جابلقا و جابلسا1 دو شهر از جهان عناصر عالم مثال و هورقلیا شهری از جهان افلاک عالم مثال است» (سهروردی، مجلَّد دوم، 1380: 254).