چکیده:
خشکسالی یکی از مهمترین مخاطرات طبیعی است که بر حسب شدت آن، اثرات متفاوتی بر زندگی و معیشت گروههای انسانی دارد. در این مطالعه به تحلیل و بررسی اثرات خشکسالی بر محصول گندم دیم و مهاجرت روستاییان در استان همدان پرداخته شده است. به منظور مطالعه و تحلیل خشکسالی در دهه هشتاد (90-1380) از روش spi استفاده گردید. با توجه به این شاخص، خشکسالیهای شدید بیشتر در دشتهای شمالی و مرکزی استان رخ داده است. در فصل بهار در اکثر مناطق استان خشکسالی متوسط دیده میشود؛ در زمستان نیز که فصل ریزشهای جوی منطقه محسوب میگردد، در مناطق مرکزی و شمالی استان خشکسالی متوسط تا شدید دیده میشود. در بررسی اثرات خشکسالیها درعملکرد محصول گندم دیم در سطح هشت شهرستان استان همدان، خشکسالی فصل پاییز و بهار (زمان ریزش بارش موثر در کشاورزی) بیشترین تاثیر منفی را بر عملکرد گندم دیم دارد. مطالعه اثرات خشکسالی و عملکرد گندم بر مهاجرتهای روستایی نشان میدهد در 40 درصد مهاجرتهای روستایی بین سالهای 85-1380 خشکسالی و پایین بودن عملکرد گندم نقش داشته است. نتایج تحلیل رگرسیون نیز حاکی از آن هستند که متغیر خشکسالی بیشترین تاثیر(64/0) را بر روی مهاجرتها (روستا به شهر) در این استان داشته است. میزان ضریب همبستگی مهاجرت با عملکرد گندم کمتر از شاخص خشکسالی است یعنی عامل خشکسالی علاوه بر پایین آوردن عملکرد محصول گندم منجر به بروز مواردی از جمله کاهش شدید سفرههای آبهای زیر زمینی و خشکی چشمهها در منطقه گشته که تمامی آنها موجب مهاجرت روستایی شده است.
خلاصه ماشینی:
خشکسالی، عملکرد گندم ، مهاجرت روستایی ١) مقدمه کشور ایران در منطقه خشک و نیمه خشک دنیا قرار گرفته و متوسط بارندگی آن کمتر از یک سوم متوسط بارندگی جهان است و پدیده خشکسالی در ایران که به صورت کاهش بارندگی از سالیان قبل وجود داشته ، در سال های اخیر به اوج خود رسیده است ؛ این پدیده یکی از فاجعه آمیزترین مخاطرات طبیعی بوده که به دلیل گسترش زمانی نسبتا طولانی و پراکندگی ناهمگون آن ، باعث وارد شدن خسارات جبران ناپذیری به بدنه اقتصادی، کشاورزی و اجتماعی کشور گردیده است ؛ اثرات تخریبی ناشی از وقوع این مخاطره طبیعی به کندی پدیدار گردیده و سبب کاهش تولید محصولات کشاورزی، وقوع نابسامانیهای اقتصادی و اجتماعی و بحران های محیطی میگردد.
حسینی (١٣٨٦) از شبکه عصبی 1Keyantash and Dracup 2 Lloyd-Hughes and Saunders 3 Sonmez 4 Bal 5 Smith مصنوعی و مدل رگرسیونی چند متغیره به منظور پیش بینی عملکرد گندم براساس پارامترهای هواشناسی استفاده نمودند.
از این رو، پژوهش حاضر، با بهره گیری از روش کمی و کیفی و دادهای اسنادی مربوط به شهرستان های استان همدان ، به بررسی فرآیند مهاجرت ناشی از خشکسالی و پایین بودن عملکرد محصولات زراعی (گندم دیم ) در دهه ٩٠-١٣٨٠ پرداخته است .
)به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل شماره (٥ ) : نقشه میزان همبستگی شاخص خشکسالی سالانه spi با عملکرد گندم دیم در دهه هشتاد(٩٠- ١٣٨٠)در استان همدان منبع : یافته های پژوهش ، ١٣٩٤.