چکیده:
تقابلهای دوگانه اساساً در هر متنی قابل رؤیت میباشد و هماره بین سلسلهمراتب مرکز یک متن و حاشیة آن، این تقابل برقرار است. بهعبارتی در برخی از متون، یک عنصر با بار مثبت یا منفی در مرکز قرار میگیرد (مثلاً خوبی و راستی) و تقابلهای متناسبِ آن (مثلاً بدی و دروغ) در حاشیه. حال این بررسی میتواند در دو سطح روساختی و ژرفساختی (مشتمل بر نگاه هستیشناسی و پدیدارشناسی) صورت گیرد. مسئلة مرگ نیز از جمله مباحثی است که تقابلی آشکار با حیات داشته و در نهجالبلاغه نیز جلوههای گوناگونی را به خود اختصاص داده است. در این مقاله پس از مختصری در باب ساختارگرایی، تقابلهای دوگانه و مسأله مرگ، به تحلیل و تبیین دیدگاههای فوقالذکر در باب مسئلة مرگ در نهجالبلاغه پرداخته شد. با واکاوی صورت گرفته بر بیانات امام علی(ع) و با سنجیدن آنان با شاخهها و شاخصههای تقابلهای دوگانه در ساختارگرایی، مشاهده شد که هر چند مسئلة مرگ با حیات در سطح روساختی، تقابل و تضادی چشمگیر دارد، اما در ژرفساخت، از دید پدیدارشناسی به نوعی، بارِ ارزشی مثبت یافته(درحالیکه مرگ اساساً دارای بار منفی است) و از دید هستیشناسی نیز تمایزی مابین مرگ و زندگی دیده نمیشود. روشِ تحقیق به صورت کتابخانهای بوده و پس از مطالعة کافی در باب نظریة تقابلهای دوگانه و شناخت ویژگیهای آن، به تجزیه و تحلیل دیدگاههای امامِ علی(ع) در بابِ مرگ و زندگی بر اساس نظریة مورد نظر پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
با واکاوی صورت گرفته بر بیانات امام علی(ع ) و با سنجیدن آن با شاخه ها و شاخصه های تقابل های دوگانه در ساختارگرایی، مشاهده شد که هر چند مسئلۀ مرگ با حیات در سطح روساختی، تقابل و تضادی چشمگیر دارد، اما در ژرف ساخت ، از دید پدیدارشناسی به نوعی، بار ارزشی مثبت یافته (درحالی که مرگ اساسا دارای بار منفی است ) و از دید هستیشناسی نیز تمایزی مابین مرگ و زندگی دیده نمیشود.
دربارة نظریۀ فوق الذکر (تقابل های دوگانه ) نیز باید گفت که این مبحث ازجمله مباحث مهم و اساسی در ادبیات فارسی امروزه میباشد که میتوان ردپایی از آن را در مقالاتی چون رد بر فراز تقابل های دوگانه در اندیشۀ ژآک دریدا اثر مهدی خبازی کناری (فصلنامۀ فلسفی شناخت (علمی-پژوهشی) بهار و تابستان ١٣٨٩ شمارة صفحات ٨٢-٤١)، تقابل های دوگانه در شعر احمدرضا احمدی، اثر مشترک یحیی طالبیان ، محمدرضا صرفی، عنایت الله شریف پور، فاطمه کاسی (پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی دانشگاه اصفهان (گوهر گویا)، سال سوم ، شمارة چهارم ، پیاپی ١٢، زمستان ١٣٨٨، ٣٤-٢١)، تقابل های دوگانه در داستان های عامه ، اثر مریم شریف نسب (فصلنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه ، سال سوم ، شماره ٦، پاییز و زمستان ١٣٩٤) مشاهده کرد؛ اما تاکنون اثری، به طور مجزا، مسئلۀ مرگ و تقابل آن با زندگی را از دید نظریۀ تقابل های دوگانه در ساختارگرایی مورد تحقیق و بررسی قرار نداده است .