چکیده:
قفل هرچند که عموما به عنوان وسیله کاربردی در جهت حفاظت و امنیت شناخته میشود، اما وجه هنری آن کمتر مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. این محصول هنر-صنعت دارای کارکردهای دیگری نیز بوده و بسته به کارکرد و تکنیک تولیدش جنبه های هنری متعددی به خود گرفته است. به عبارت دیگر کارکرد و تکنیکهای ساخت، وجه هنری آن را متاثر ساخته اند. در همین راستا در پژوهش حاضر به تکنیکهای ساخت قفل آویزها، و همچنین بررسی احتمالی رابطه فرم آن ها با محل ساختشان خواهیم پرداخت. رویکرد دیگر این پژوهش مربوط به تاثیر فرم بر کاربرد فلز مورد استفاده در قفل است.
هنرمند نه تنها به کاربرد قفل توجه وافر داشته، بلکه به زیبایی، تنوع و همچنین گاها به بومی بودن فرم آن ها نیز اهمیت داده است. معمولا این قفلها دارای تزیینات اصیل و چشم نوازی بوده اند، که در مناطق مختلف ایران تا حدودی با هم متفاوت بودهاند. بررسی این قفلها و محل ساختشان اصالت و هویت فرهنگی به کار رفته در این هنر را برای ما آشکار میکند. فرم برگزیده برای قفلها و همچنین آلیاژهای فلزی به کار رفته در آن ها، با توجه به نوع کاربرد قفل توسط قفلساز انتخاب میشده است.
این مقاله با جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانهای و میدانی پیش رفته و ساختاری تحلیلی- توصیفی دارد.
خلاصه ماشینی:
"در گذشته در اکثر شهرهای ایران به ساخت قفل میپرداختند زیرا قفل یکی از ملزومات حفاظت از اموال مردم محسوب میشده است؛ و از جمله مواردی که در ساخت قفلها میتوانسته تاثیرگذار باشد: ارتباط فرم با مکانیزم درونی قفل، مواد تولید و تجهیرات قفلساز و فرهنگ و شرایط اقتصادی منطقه بوده است.
به دلیل این که نمونههای برجای مانده از این قفلها اکثرا در اصفهان یافت شده است میتوان آنها را قفلهای لولهای اصفهان نامید و از جمله ویژگی بارز آنها نسب به سایر قفلهای لولهای جدا از فرم بدنه، یکی استفاده از نقوش ختایی و اسلیمی برای تزیین بدنه است، که این نقوش به وفور در آثار صنایع دستی اصفهان رواج دارد و دیگری فرم خاص کلید و جای کلید است، سوراخ کلید بهصورت L شکل است و کلید که به شکل عجیبی سوهانکاری شده باید در آن حرکت کند و فنرها را جمع کند تا کمانه آزاد شود (تصویر4).
می توان این گونه بیان کرد که قفل های لوله ای با توجه به فرم ساده و عامه پسند آن، همچنین قابلیت تنوع ابعاد با توجه به استفادة و طراحی آن و از طرفی کاربرد راحت و آسان و قابلیت کاربرد مکانیزم های مختلف در بدنة قفل جزو بزرگترین خانواده قفل ها در مناطق ایران می باشد.
قفل شبه دل گروه قفل های شبه دل مانند قفل های لوله ای یکی از بزرگترین خانواده قفل هاست که با توجه به فرم ساده و زیبایی آن در اکثر نقاط ایران که به ساخت قفل مشغول بوده اند یافت می شده است (تصویر 9)."