چکیده:
صنعت سماورسازی که خود میتواند نقطه اوج دواتگری محسوب شود، در حدود دو قرن پیش، مقارن با سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به ایران وارد شد و مورد توجه و حمایت بزرگمردی چون امیرکبیر قرار گرفت. با رجوع به منابع مکتوب آن دوران، این نتیجه قابل دریافت است که ساخت سماور، اسباب پیچیده ای که دو عنصر متضاد طبیعت، یعنی آب و آتش را گرد هم میآورد، از دست آوردهای مهم صنعتی و فنی زمان خود به شمار میرود؛ تا آن جا که در برخی نوشته ها، اختراع آن را همردیف اختراع سینماتوگراف، تلفن و تلگراف، چراغ گاز و امثال آن دانسته اند.
نتایج حاصل نشان میدهد که سماور پس از ورود، به تدریج در دست هنرمند داوتگر ایرانی از نظر زیبایی، فنآوری و فنون ساخت به اوج شکوفایی رسید، تا جائیکه در اواخر این دوره و سپس تا زمان پایان پهلوی دوم، چنان جایگاهی در صنعت دواتگری ایران یافت که ضمن تولید در انواع مختلف، از حیث فرم و اندازه، کالای جدانشدنی آشپز خانه های ایرانی شد.
این مقاله برآن است تا به کمک مصداقهای متنوع تصویری و مطالعات میدانی، ضمن بررسی هنر و فن سماورسازی ومعرفی ابزار و مواد مورد استفاده، به شرح گام به گام مراحل ساخت سماور نیز بپردازد.
خلاصه ماشینی:
"ورود سماور به ایران و ساخت آن توسط دواتگران هنرمند ایرانی، نقطه عطفی در روند فلزکاری این سرزمین محسوب میشود گرچه داشتن سماور در اوایل عهد ناصری به خاندان سلطنت و معدودی از اعیان و اشراف منحصر میشد، ولی بهزودی با رواج مصرف چای در میان طبقات مختلف جامعه، سماور نیز به جرگه اسباب ضروری زندگی ایرانیان پیوست .
(تصویر28) -4 سندان: از سندان در اشکال و اندازههای مختلف، بهمنظور اندامکاری و شکلدادن و ایجاد انحناء در قطعات مختلف سماور ( بهکمک ضربات چکش ) و بهوجودآوردن تزیینات و نقوش برجسته بر روی بدنه استفاده میشود.
(تصویر41) -8 پرگار فولادی: نوعی پرگار که بهمنظور تقسیم تنه سماور به سه بخش (سر، شکمه و انتها) و همچنین قسمتبندی قطعات و اجزای مختلف برای ایجاد تزیینات و نقشونگار مورد استفاده قرارمیگیرد.
(تصویر44) -13 رنده: بهکمک رنده و چرخ پرداخت،لایه نازکی از روی قطعات فلزی ساخته شده برمیدارند و بدین ترتیب آثار چکشکاری وخشهایی که ضمن ساخت فلز ایجاد شده، از میان میرود وظرف یا قطعه کاملا صاف وصیقلی میشود.
-6 ایجاد تزیینات با استفاده از روشهای قلم زنی، گودکاری، چکشکاری یا برجستهکاری از داخل و ملغمهکاری -1-6 قلمزنی روش کار بدینگونه است که ابتدا یک طرف بدنه سماور را با گل مسدودکرده درون آن را با قیر کشته مذاب پر میکنند.
در مرحله بعد، سوهانکار بهمنظور عبور میخپرچ، بر روی شبکه سماور و دیواره تنوره دو سوراخ روبروی هم ایجاد میکند (این کار بهوسیله مته بسیار ظریفی انجام میشود)."